Հրապարակ,
թ՞ե ճանապարհ

Հրապարակները միշտ եղել են քաղաքի ամենաայցելվող վայրերը: Քաղաքին պատկանող այս տարածությունն իր ճարտարապետությամբ տարբերվում է մյուս քաղաքային տարածքներից հանրային պատկերով: Հրապարակներում են տեղադրվել քաղաքային գլխավոր ու կարևոր շենքերը, քանդակներ ու պուրակներ են նախատեսվել, շուկաներ առաջացել: Դա մի բնական վայր էր, որտեղ ընթանում է հասարակական կյանքը:

Ժամանակի ընթացքում հրապարակները ենթարկվել են փոփոխությունների` առաջացնելով լուրջ քաղաքաշինական խնդիր, ինչպես Հայաստանում, այնպես էլ` աշխարհի գրեթե բոլոր երկրներում: Բացի քաղաքաշինական խնդիրներից, առաջացել են մի շարք էկոլոգիական, սոցիալական և տնտեսական խնդիրներ:

Հրապարակների նախնական շահագործման երեք հիմնական գործառույթները` տեղաշարժը, շփումը և առևտուրը, մինչև 20-րդ դարը անփոփոխ էին: Սակայն ավտոմոբիլային բումից հետո հրապարակները վերափոխվեցին տրանսպորտային հանգույցների, որոշ մասն էլ լքվեց` վերածվելով բնակչության համար անբարենպաստ քաղաքային միջավայրի: Քաղաքային հրապարակների առևտուրն ամբողջովին տեղափոխվեց շինությունների՝ առևտրի կենտրոնների մեջ:

Չնայած դրան` առ այսօր քաղաքաշինության մեջ ամենանշանակալից տարրերից է քաղաքային հրապարակը:

Կապի օպերատորից վերցնելով միավոր բնակիչների գտնվելու վայրի մասին տեղեկությունը միավոր ժամանակահատվածում (տոկոսային հարաբերությունը), պարզեցինք, թե հանգստի ժամերին և օրերին Երևանում որ վայրերն են ակտիվ:

Հետազոտության արդյունքում կարող ենք եզրահանգել, որ Երևանի բնակչության առավել ակտիվությունը նկատվում է ոչ թե հրապարակներում, այլ վայրերում, որտեղ սահմանափակ է մեքենաների հոսքը. օրինակ՝ Հյուսիսային Պողոտան, Կասկադը և Ազատության հրապարակը: Նման տեղերն են ադապտացվել սոցիալական ակտիվության նոր տեսակներին, իսկ հրապարակները վերածվել են տրանսպորտային հանգույցների:

Սա ևս մի ապացույց էր, որ Կենտրոնն է շարունակում լինել բնակչության հիմնական շփման վայրը և սոցիալական ակտիվության կենտրոնը, ինչը, թերևս, խաթարում է քաղաքային այլ թաղամասերի հանրային տարածքների զարգացումը:

Ժամանակակից նոր լուծումները և մոտեցումները հրապարակներին հաղորդում են նոր գործառական և ճարտարապետագեղարվեստական որակներ: Սակայն Հայաստանում իրավիճակն այլ է՝ ավելի է ակտիվացվում տրանսպորտային ենթակառուցվածքի անցուդարձը: Հրապարակների վերաբերյալ արդեն իրագործված և դեռ նախագծային փուլում գտնվող առաջարկներում գրեթե ամբողջովին անտեսվում է հետիոտնը: Ստեղծվում են բեռնաթափող ցցաթմբեր (էստակադաներ), կորսվում են հրապարակների գեղագիտական արժեքները:

Այնինչ բազմաթիվ երկրներում ծանրաբեռնված խաչմերուկներում և հրապարակներում իրականացվել են մի շարք նախագծեր ՝ հետիոտնային հարմարության համար: Նույնիսկ խաչմերուկ դարձած, հատկապես բանուկ հրապարակները կարող են դառնալ հանրային վայր:

Այս խաչմերուկներում, փոխելով հետիոտնի շարժման ռեժիմը, կիրառել են անկյունային հատման մեթոդը: Սրանք, բացի քաղաքաշինական կարևոր լուծումներից, այսօր զբոսաշրջության վայր են հանդիսանում: Մոսկվայում նույնպես հետիոտնի անցման բարելավման նախագծերի իրականացումից հետո այդ վայրերում նկատվել է սոցիալական կյանքի, հետևաբար` նաև տուրիզմի ակտիվացում:

Ալեքսանդր Թամանյանը հանճարեղ ճարտարապետ էր` 20-րդ դարում գրեթե զրոյից ստեղծել է մեր այսօրվա Երևանը: Սակայն ժամանակակից աշխարհի և մարդու նախասիրություններին և հետաքրքրություններին ներդաշնակ` հարկավոր է փոխել կարծրացած մտածելակերպը թե հրապարակների, թե քաղաքի առաջնային կարևորությունների վերաբերյալ: Տրանսպորտային հոսքի կառավարումը չափազանց կարևոր և դժվար լուծելի խնդիր է, որին հարկավոր է պատշաճ ուշադրություն, թեև մեր օրերում քիչ չեն մի շարք նոր լուծումներ, օրինակ` տեղաշարժման այլ միջոցներ:

Այսօր ծավալված ճարտարապետա-շինարարական աշխատանքներում հաշվի չառնելով քաղաքի գլխավոր հանրայի վայրի` հրապարակի պատմական ու ժամանակակից առանձնահատկությունները` հնարավոր է` հետզհետե կորցնենք նույնիսկ մեր ունեցած Թամանյանական Երևանը: