«Սուրբ հոգիների» տունը

Սիրահարների այգու հետնամասում ծուռ ու նեղ փողոցներով և սեփական տների՝ դեպի Կոնդի բլուր բարձրացող թաղամասի այս գերեզմանատունը Երեւանում ամենահներից է: Այստեղ են թաղված վարդապետ Մելիքսեթ Վժանեցին, հայտնի կաթողիկոս Մովսես Գ Սյունեցին` առավել հայտնի Մովսես Տաթևացի անունով եւ այլոք: Իսկ մատուռը կառուցվել է 1630-ականներին, XI դարի հայ գիտնական և տոմարագետ Հովհաննես Կոզեռնի (Տարոնացու) գերեզմանի մոտ: Այդպես է ստացել Կոզեռն անվանումը: 1679 թ-ին Երկրաշարժի պատճառով շինությունն ավերվել է, սակայն մինչ անցած դարի 30-ական թվականները մատուռի ավերակները դեռ կային:

«Մեկ էլ կգան, կսկսեն շփել այդ գերեզմանները, կամ թույլտվություն կխնդրեն մոմ վառելու համար: Բայց սա իմ տունն է»,-բարկացած ասում է Վազգեն Ջանազյանը, ում երկու հարսները՝ Նարինեն և Տաթևը եւս հանգիստ չունեն. փորձում են հարմարվել խորհրդավորությամբ լի առօրյային:

«Հաճախ ինձ թվում է, թե անընդհատ ինչ որ մեկի անդադար հայացքի տակ եմ... Երբ նոր էի ամուսնացել, վախենում էի անցնել հատկապես այդ սենյակի (մատուռի պատին հարող ննջասենյակի) կողքով... Մեր համար արդեն սովորական է դարձել, երբ լսում ենք թակոցներ կամ դուռը ճռռալով բացվում-փակվում է... Մի քանի օր առաջ, գիշերը ննջասենյակի դուռը թակեցին, բացեցինք, սակայն պարզվեց, որ տանը բոլորը քնած են»,- պատմում են տան հարսները:

Վազգենի որդուն` 29-ամյա Գրիշա Ջանազյաին այլեւս ոչինչ չի վախեցնում.

«Այն, ինչ շատերի համար սարսափեցնող է՝ մենք սովոր ենք: Օրինակ, նույն՝ դռան բացվել-փակվելը: Մորս հետ նստած էինք ու տեսանք, թե ինչպես այն բացվեց ու այնուհետ փակվեց. կարծեցինք, թե տնեցիներից մեկն եկավ, սակայն փոշմանեց ու դուրս եկավ տանից: Գնացինք՝ մարդ չկար: Նույն կերպ ինձ համար շատ սովորական էր, ու համադասարանցիներիս համար՝ սարսափելի, երբ դպրոցում անատոմիայի դասի համար գանգ տարա»:

Անցած տարի Գրիշան ննջասենյակում պատահմամբ վնասել է պատի գաջի շերտը, և հայտնաբերել ռուսերեն փորագրություններ՝ «Ереван, Кулаков, 1 VI 45 г гв (1)925»:

«Մատուռի պատը գաջով էր պատել դեռ պապս, վրայից էլ պաստառ կպցրել: Երևի մտածում էր, որ երեխաները չվախենան: Պատի քանդված հատվածը ծածկել ենք մահճակալով, սակայն ուշադիր որ նայեք, կտեսնեք փորագրությունը: Ամենայն հավանականությամբ, սա արել է մատուռի քանդումից առաջ դրա վերականգնող վարպետը», - ասում է Գրիշան` հավելելով, որ տան նկուղում գտնվող հոգևորականների աճյունները տեսնելու համար իրենց տուն այցելել են նաև Մայր Աթոռից:

2004 թվականին Կառավարության որոշմամբ, Կոզեռնը ճանաչվեց իրացման գոտի, բայց մինչ օրս օտարում չի իրականացվել: Մինչ այդ որոշումը միայն 16 տուն էր սեփականաշնորհված, դրանից հետո, սակայն, թաղամասի բնակիչները բողոքի ակցիաներ կազմակերպեցին և սեփականաշնորհեցին բոլոր տները:

1920-ականներին Կոզեռնի գերեզմանատանն է վերաթաղվել (ներկայիս Կոմիտասի պանթեոնից) Առաջին Հանրապետության հիմնադիր Արամ Մանուկյանի աճյունը: Սակայն 1930-ականներին՝ գերեզմանոցը վերացնելու ժամանակ, Արամի այրին՝ Կատարինե Զալյանը, մեծ դժվարություններով Արամ Մանուկյանի աճյունը Կոզեռնից տեղափոխել և կրկին թաղել է՝ արդեն Թոխմախի գերեզմանատանը: