Վարդենիկ. Գյուղ կանգնի՝ գերան կկոտրի

1963-ին սկսվեց Արփա-Սևան թունելի շինարարությունը։ Վարդենիկի բնակիչներից շատերը ներգրավվեցին թունելի կառուցման աշխատանքներում, եկան մասնագետներ նաև խորհրդային այլ հանրապետություններից։ Եկածների համար էլ կառուցվեց ավանը՝ 3-4 հարկանի բնակելի շենքեր, խանութ, դպրոց, ինչպես նաև՝ առանձին Մշակույթի տուն։ Գյուղը նաև նախագիծ ունեցավ, ասֆալտապատվեց՝ մոտենալով քաղաքային տիպին. «պլանիրովկա գցեցին, մենակ մեր գյուղն ա պլանիրովկա, հեսա որ մութ տվեց, նայի, մենակ մեր գյուղն ա սաղ փողոցներով, սաղ ասֆալտապատած, լրիվ լույսերով, մենակ մեր գյուղն ա»:

Պարգև Մանուկյանը Վարդենիկի մասին գրքի (և ևս երեք գրքերի) հեղինակ է, գյուղի դպրոցներից մեկի երկարամյա տնօրենն էր։ Իր գյուղի պատմությունը գիրք է դարձրել, ինքն էլ այդ պատմության մի մասն է։ 1980-ականների վերջին Վարդենիկի 2-րդ դպրոցի տնօրեն Պարգև Մանուկյանը տեղացիներից 70 հոգանոց ջոկատ է հավաքում։ Տնօրենի տունը շտաբ, իսկ դպրոցի նկուղը՝ հրաձգարան է դառնում վարդենիկցիների համար։ «Գայլավաշտ» կոչվող ջոկատը մասնակցում է Քարվաճառի և Բերձորի գրավմանը։

Պարգև Մանուկյանը լավատեղյակ է նաև, թե ինչպես 1960-ական թվականներին 11 հազարանոց Վարդենիկում հերթով կառուցվեցին երկու մշակույթի տները, իսկ պատերազմից հետո հետխորհրդային շրջանում երկուսն էլ ավերվեցին։

Սակայն, ինչպես ասում են, գյուղ կանգնի, գերան կկոտրի։ Խոշոր համայնքի երբեմնի ակտիվ կյանքը վերակենդանացնելու գաղափարի շուրջ միավորվեցին երիտասարդները։ Համայնքապետարանի միջոցով և ԱՄՆ Միջազգային զարգացման գործակալության օժանդակությամբ հնարավոր է դառնում նորոգել և՛ գյուղի զբոսայգին, և՛ Երաժշտական դպրոցի առաջին հարկը: Նախաձեռնություններից մեկն էլ Մշակույթի տան վերանորոգումն էր։ Դրա համար երիտասարդների խումբը նամակ է գրում երկրի նախագահին։

Չվերանորոգված դահլիճում ժամանակին Կարպ Խաչվանքյանը «Տաքսի տաքսին» է խաղացել, Թովմաս Պողոսյանի համերգն է եղել, գյուղի «Մասիս» պարի խմբի ելույթներն են տեղի ունեցել։

Պարախումբը, ինչպես վկայում է նախկին պարողներից Վանիկ Շահինյանը, Ալաշկերտի, Մուշի, Վանի պարային ժառանգության կրողն ու ներկայացնողն էր խորհրդային տարիներից՝ մինչև 2000-ների սկիզբ։ Ինչպես և մյուս գյուղերում, Վարդենիկում էլ խումբը կազմվում է տարեցներից, որոնք ավանդական պարերի մասին գիտելիքն ստացել էին ժառանգաբար։ Հիշվում են Բադալյան երկու քույրերը և շատ այլ մարդիկ։

«Մասիսը» խորհրդային և հետխորհրդային տարիներին հանդես է եկել տարածաշրջանի գյուղերում, մասնակցել հանրապետական փառատոների։ 90-ականների վերջին Օպերայի դահլիճում անցկացված միջոցառմանը, որին ներկա էր և Վանուշ Խանամիրյանը, 75 մասնակից խմբերի մեջ Վարդենիկի «Մասիսը» շահում է Գրան պրի մրցանակը։

Խմբի հաջորդ ղեկավար Սիրակ Բադալյանն անվանափոխում է խումբը՝ դարձնելով «Ալաշկերտ»։ Այստեղ ազգագրական խմբերը հաճախ են այդպես կոչվել․ վարդենիկցիները նույնպես 19-րդ դարում Ալաշկերտից տեղահանված գաղթականների սերունդներից են։ Վերջին 15-20 տարիներին խումբն այլևս չի գործում։ Ալաշկերտյան պարային ժառանգությունը նոր սերնդին փոխանցելու խնդիրը կա։

Ակտիվ վարդենիկցիների խումբը 2013-ին վերածվեց «Համայնքի զարկերակ» երիտասարդական ՀԿ-ի և շարունակեց կազմակերպել Վարդենիկի մշակութային կյանքը։ Այն ծավալվում է Մշակույթի տան վերանորոգված հատվածում։ 7 տարի առաջ սկսեց գործել պարի խմբակը՝ 80 երեխաներով (Քովիդի համաճարակից առաջ նրանց թիվը 120 էր), դհոլահարների խմբակը՝ 30 երեխաներով։ Պարապմունքները վճարովի են (4500 դրամ՝ ամսական, երկու երեխայի դեպքում՝ 3500, զոհված զինծառայողների և անապահով ընտանիքների երեխաները՝ անվճար)։ Գումարը ծախսվում է Երևանից հրավիրված երկու մասնագետների աշխատավարձի և ճանապարհածախսի, պարի հագուստների ձեռքբերման, հավաքարարին վճարելու համար։

Մշակույթի տանը գործում է նաև «Համայնքի զարկերակ» ՀԿ-ի սենյակը։ Այստեղ բոլորը կարող են անցկացնել իրենց տարբեր հանդիպումները, քննարկումները։ Այստեղ են ընթանում և դհոլահարների խմբակի դասերը։ Մտադրություն կա ամբողջովին վերագործարկել նախկին Մշակույթի տան գործառույթները։ Այդ նպատակով ստեղծված «Վարդենիկ» զարգացման հիմնադրամի միջոցներով արդեն կահավորվել է մարզասրահը։

Արտուշ Խաչատրյանը նաև «Սարերի բարիք» սոցիալական ձեռնարկության հիմնադիրն է։ Թեյերի և չրերի արտադրություն է՝ հիմնված հայրենի լանդշաֆտի ընձեռած բարիքների՝ խոտաբույսերի, կանաչիների, հատապտուղների հավաքչական ավանդույթի վրա։ Մթերումներն արվում են ինչպես Վարդենիկից, գյուղացիներից, այնպես էլ ամբողջ Հայաստանից։ Օրինակ, ավելուկի իրացմանը մասնակցում է գրեթե ողջ գյուղը։ Ընտանիքով հավաքում են, հավաքել չկարողացողները՝ հյուսում ու չորացնում։ Արտադրանքը նաև արտահանվում է։

Փառատոնի ժամանակ տեղական ապրանքատեսակները ներկայացվում, գովազդվում և վաճառվում են։ Վարդենիկում նպատակ ունեն ստեղծելու նաև ազգագրական երգերի առանձին վոկալ խումբ և ձայնագրման ստուդիա, որտեղ կձայնագրվեն գյուղի երեխաները։ Այսպիսով՝ գյուղի մշակութային միջոցառումները հնարավոր կլինի ամբողջապես իրականացնել տեղական ռեսուրսներով։