Խորհրդային Հայաստանի կենսագրության առաջին տասնամյակներում, միության այլ պետությունների պես, երկրում գյուղ չկար` ակումբ չունենար: Իսկ արդեն Երկրորդ համաշխարհային պատերազմից հետո ամբողջ ԽՍՀՄ-ում սկսվեց Մշակույթի տների զանգվածային տարածումը: Խորհրդային Հայաստանում Մշակույթի տներ կառուցելու մասին առաջին որոշումն ընդունվեց Հայաստանի Կոմուսի Կենտկոմի բյուրոյի կողմից, 1932թ. մարտի 12-ին: Այդպես երկրի նոր զարգացող քաղաքներում ստեղծվեցին կենտրոններ, որոնց վստահվեց բնակավայրերի մշակութային կյանքի կազմակերպումը:

Ակումբը՝ կլուբը, տեղակայվում էր քիչ թե շատ բարեկարգ որևէ խրճիթում, որտեղ լուսավոր ու տաք պիտի լիներ զանազան մշակութային միջոցառումների համար մարդկանց հրապուրել-բերելու համար: Խրճիթ-ընթերցարանների, գյուղական ակումբների, կարմիր անկյունների նպատակը` «կուլտուր-լուսավորական» աշխատանքներն էին:

Այստեղ բնակիչների համար խորհրդային թերթեր էին կարդում, բացատրում բոլշևիզմի նպատակները, զբաղմունքներ մտածում գյուղական ժամանցի համար։ Սոցիալիստական ժողովուրդ կրթելու գործառույթով շուտով դրանք վերածվեցին գյուղական ակումբների։ Սրանց հենքի վրա էլ ձևավորվեցին ապագա Մշակույթի տները:

Թեև Մշակույթի տները հիմնվեցին որպես խորհրդային գաղափարախոսության ագիտացիայի գործիքներ, բայց գոնե 60-ականներից շատ առումներով դարձան ազգային-ավանդական մշակույթի ներկայացման ու տարածման տարածքներ։ Ձնհալի տարիների բերած որոշակի ազատականացումը հիմք տվեց շոշափել և բարձրաձայնել ազգային խնդիրներ՝ արցախյան հարցից մինչև Ցեղասպանություն, նպաստեց և մշակութային կյանքի ազատականացմանը։ Մասնավորապես, Մշակույթի տներում սկսեցին ձևավորվել ազգային/ազգագրական երգի ու պարի համույթներ։

Մարտունու տարածաշրջանում առաջին Մշակույթի տունը կառուցվեց 1965թ․ Մարտունի քաղաքում, այնուհետև հարակից գյուղական համայնքներում։
Խորհրդային շրջանում Մշակույթի տունը քաղաքային միջոցառումների հիմնական կազմակերպիչն էր։ Պլանային միջոցառումների կազմակերպման պրակտիկան խորհրդային ժառանգություն է, փոխվել են միայն պաշտոնական առիթները՝ պետական տոներն ու հիշատակի ծեսերը։

Սակայն, եթե գործառույթները գրեթե նույնն են մնացել, ապա շատ բան էլ փոխվել է, օրինակ` կառավարման համակարգը: Խորհրդային շրջանում Մշակույթի տները ենթակա էին Կուլտուրայի մինիստրությանը, այսօր ունեն համայնքային ենթակայություն։ Փաստացի, կտրվեց Մշակույթի տների կապը մշակութային քաղաքականության մշակման և իրականացման գլխավոր կառույցի՝ Մշակույթի նախարարության հետ, ինչով նրանք զրկվեցին նաև պետական ֆինանսավորումից։

Մարտունու համայնքի մշակութային անցյալի ու ժամանակակից մշակութային տների վիճակի օրինակով ներկայացնում ենք մշակութային փոխակերպումների ընթացքը։

Նախագիծը հիմնված է «Աջակցություն քաղաքացիական հասարակությանը՝ հանուն բարեփոխումների վրա ներգործության» ծրագրի շրջանակում հետազոտողներ Գոհար Ստեփանյանի, Շուշան Սարատիկյանի և Զարուհի Համբարձումյանի կողմից իրականացված ազգագրագիտական ուսումնասիրության վրա ։