Մադինա․նկարիչների գյուղը

Խորհրդային հետպատերազմյան շրջանում Մադինայում մշակութային կյանքն ակտիվացավ: Գործում էր գյուղի Կլուբը՝ Մշակույթի ակումբը, հետո կառուցվեց Կուլտուրայի՝ Մշակույթի տունը։ Այն միջոցառումների տարեկան պլան ուներ (Մայիսյան տոներով՝ 1 և 9, Հովվի տոնով՝ սարերում՝ որպես խորհրդային աշխատավորի մեծարման օր՝ շրջիկ թատերական խմբի այցելությամբ): Տարեկան 1-2 անգամ ներկայացումներով հանդես էր գալիս Մադինայի ժողովրդական թատերախումբը, ֆիլմեր էին ցուցադրվում։ Մշակույթի ակումբի հին շենքը միանգամից մի քանի գործառույթ էր համատեղում:

60-70-ական տարիներին Մադինայում ցանկացած միջոցառում, այդ թվում` դպրոցական, տեղի էր ունենում հին կլուբում: Հին, սակայն բազմաֆունկցիոնալ շենքն այժմ սեփականաշնորհված է: Նախկին արտաքին տեսքից քիչ բան է պահպանվել: Ավագ սերնդի մոտ պահպանվել են միայն տեղի մասին հիշողությունները:

Արտակ Կարապետյանը պատմում է, որ կինոդիտումները Մադինայի այն քիչ ժամանցային միջոցառումներից էին, որ տեղի էին ունենում մշտական պարբերականությամբ: Ծագումով Մադինայից կինոմեխանիկը՝ Լյուդվիգ Ներսիսյանը կնոջ հետ գյուղական ավտոբուսով Մարտունիից էր բերում ֆիլմերը: Դրանք ամառ-ձմեռ ցուցադրում էիս: Երբեմն էլ Երևանից կամ այլ քաղաքներից համույթներ էին գալիս և համերգներով հանդես գալիս: Մադինայի մշակույթի տունը կառուցվեց 1980-ականների սկզբին, տարածաշրջանում ամենավերջիններից:

Չնայած ոչ այնքան հարուստ մշակութային անցուդարձին` Մադինան Մարտունու տարածաշրջանի ամենամշակութային համայնքներից մեկը կոչվեց շնորհալի տեղացիների շնորհիվ: 1983 թվականին ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ն նախաձեռնում է ֆիլմ Հայաստանի մասին՝ բաղկացած երեք մասից՝ Արևմտյան Հայաստան, Մայր Աթոռ սուրբ Էջմիածին և Ներսես Կարապետյան ու Մադինայի նկարչական խմբակ։ Դրանից ոչ շատ առաջ Մադինայի նկարչական խմբակի սաները «գրավել էին» մայրաքաղաք Երևանը: Մադինայի փոքրիկ նկարիչները հաղթել էին հանրապետական մրցույթում:

Ներսեսի դասերը ստանդարտ նկարչական դասեր չէին։ Նա ձևավորում էր աշխարհայացք, որը շատ տարբեր էր, իսկ հաճախ էլ՝ հակադիր խորհրդային գաղափարախոսությանն ու մշակութային քաղաքականությանը։ Խմբակի պարապմունքներն ուսուցիչը անց էր կացնում՝ պատմելով հեքիաթներ, Սասնա Ծռեր էպոս, առասպելներ, «Մատյան Ողբերգության» պոեմը:

Գյուղական նկարչին շուտով հրավիրում են Հենրիկ Իգիթյանի նորաբաց Գեղագիտության ազգային կենտրոն: Սկզբում վարում էր կերպարվեստի դասերը, հետո ղեկավարում Կենտրոնի Մանկական պատկերասրահը։ Ամեն ամիս 5-6 օրով մեկ այլ ուսուցչի` Մարգարիտ Բալասանյանի հետ, կտրելով հարյուրավոր կիլոմետրեր, գնում էր Երևանից Մադինա՝ երեխաների համար իր սեփական միջոցներով գնած նկարչական պարագաներ տանելով՝ նկարչական թուղթ, վրձիններ, ներկեր։

Մադինայի փոքրիկ նկարիչներին անդրադարձող ֆիլմն այդպես էլ Խորհրդային Հայաստանում չցուցադրվեց: Հավանաբար դեր խաղացին Ներսես Կարապետյանի հակակոմունիստական մեթոդները և մտածելակերպը: Այդ ժամանակ արդեն Մադինայի փոքրիկ նկարիչների նկարները զարդարում էին Գեղագիտական կենտրոնի Պատկերասրահը և այնտեղից էլ ուղարկվում դուրս՝ մասնակցելու նկարչական ցուցադրություններին՝ Խորհրդային Միության երկրներ, Ամերիկա, Եվրոպա։ Նրա աշակերտները պատմում են, որ առաջին անգամ Անդրանիկի, Նարեկացում, Նոյան առասպելի, Հայկի ու Բելի մասին լսել են Կարապետյանից։ Որոշները նույնիսկ գալիս էին նրա նկարչական պարապմունքներին ավելի շուտ այս անծանոթ պատմությունները լսելու, քան նկարել սովորելու համար:

Ներսես Կարապետյանի 20 հոգուց կազմված խմբակից մի քանիսը շարունակում են նկարչական կրթությունը Մանկավարժական ինստիտուտի Գեղարվեստական դաստիարակության ֆակուլտետի նկարչա-գծագրական բաժնում։ Մի քանիսն էլ դասավանդում են Մարտունու տարածաշրջանի գյուղերում։

Ներսես Կարապետյանի դուստրը` Լիլիթը, նպատակ ունի վերականգնել Մադինայի՝ «նկարիչների գյուղի» համբավը: Պահպանված, բայց չգործող Մշակույթի տունը չհաշված` գյուղում շուտով մշակութային նոր կենտրոն կավելանա: Ներսես Կարապետյանի զավակները հայրական տունը թանգարան են դարձրել:

Մշակութային հարթակը կմեկտեղի տարածաշրջանի երեխաներին։ Այստեղ կանցկացվեն վարպետության դասեր, տեղում ստեղծված արվեստի գործերը տեղում էլ՝ Ներսեսի տնկած բարդիների պուրակում բաց երկնքի տակ ժամանակավոր ցուցադրություն կունենան։ Վարպետության դասերում ներգրավվելու են Ներսես Կարապետյանի նախկին աշակերտները։