Դալմա.

երբ այգին ունենա լիճ,
իսկ լիճն՝ այգի

Երևանի «Կանաչ քաղաք» գործողությունների ծրագրի համաձայն, որը հրապարակվել է 2017թ-ին, 2015թ. քաղաքի կանաչ տարածքները պաշտոնապես կազմել են մոտ 6,760 հա; Դա Երեվանի ընդհանուր մակերեսի մոտ 30%-ն է։ Կանաչ տարածքներ են բուսականության ամեն տեսակի ծածկերը, ներառյալ՝ ծաղկաթմբերը և սիզամարգերը՝ թե հանրային, թե մասնավոր տարածքները։

Ժամանակակից քաղաքներում մեկ անձին պետք է ապահովվի 20 մ² կանաչապատ տարածք, ըստ ԱՀԿ-ի, նվազագույնը պետք է կազմի 9 մ²/անձ: Սակայն Երևանում մեկ անձին հասնում է ընդամենը 7.6մ² կանաչ տարածք։ Չնայած դրան, Երևանի քարտեզի վրա նշված որոշ կանաչ գոտիներ անհասանելի են մարդկանց համար: Մայրաքաղաքում հաշված վայրեր կան, որտեղ բնակիչները կարող են ժամանակն անցկացնել բնության գրկում։

Երևանում կան զբոսայգիներ և այգիներ, դրանցում` նաև պատմական նշանակությանբ վայրեր։ Երևանի պատմական կանաչ տարածքները ներառում էին Նորքի անտառը, Դալմայի այգիները, «Հաղթանակ» զբոսայգու պուրակները և հարակից Բանջարանոցային շրջանը։ Սակայն Նորքի անտառը և Հաղթանակ զբոսայգու որոշակի հատվածներ էներգետիկ ճգնաժամի տարիներին ամայացան, այնուհետև կառուցապատվեցին առանձնատներով։

Մալաթիա-Սեբաստիա թաղամասի տարածքում և Կենտրոն վարչական շրջանին հարող Դալմայի հայտնի այգիները և Իսակովի պողոտայի մոտ գտնվող Երևանյան լիճը կարելի է համարել մայրաքաղաքի ամենաանտեսված հանրային տարածքները։

Մինչեվ վերջերս Երևանի Դալմայի այգիների տարածքը 750հա էր։ 2004 թ. ՀՀ կառավարությունը քաղաքապետ Երվանդ Զախարյանի օրոք որոշում կայացրեց օտարել այգիների մի մասը։ Որոշվեց այգիների տարածքից կանաչապատ թողնել միայն 256 հեկտարը։

Օտարման արդյունքում այգիների միջով կառուցվեց մայրուղի։ Օտարված մնացած մասը հատկացվեց կառուցապատողներին։ Այժմ Դալմայի այգիների տարածքը 238 հա է, որոնցից 35 հա-ի վրա իրականացվում են գյուղատնտեսական աշխատանքներ: Կանաչապատ տարածքներ են համարվում 63 հա, իսկ 115 հեկտարը չոր հողեր են։ Այսինքն, այգու 48%-ը չոր և անմշակ հողեր են։ Նույնիսկ այստեղով հոսող Հրազդանի ջրանցքը հարմարեցված չէ ջրօգտագործման համար։

Երևանյան լիճը պետք է կանոնավորեր Հրազդան գետի հոսքը։ Բացի այդ, մեծ նշանակություն ունի շրջապատի միկրոկլիմայի և քաղաքային հանգստի գոտու ձևավորման համար։

Արհեստական լճի պատվարը հողային է՝ երեսպատված երկաթբետոնե սալիկներով, երկարությունը՝ 480 մ, առավելագույն բարձրությունը՝ 29 մ։ Ոռոգման ջուրը բաց է թողնվում աջ ափին կառուցված հատակային ջրթողքի միջոցով։ Լճի աջ ափի երկարությամբ (364 մ) կառուցվել է խրամատային ջրընդունիչ՝ լողացող տարրերը հեռացնելու նպատակով։ Լճում կան կողակ, ծածան, կարպ ձկնատեսակներ և խեցգետնազգիներ։

Թեպետ լիճը գտնվում է մայրաքաղաքի կենտրոնին շատ մոտ և քաղաքի ամենամեծ ջրային մակերեսով ավազանն է, սակայն լիովին անհասանելի հանրային տարածք է: Երկու կողմից երիզված է մայրուղիներով, մյուս կողմերից բնակելի խիտ կառուցապատված է։ Գրեթե անհասանելի են ափեզրին մոտ կառուցված ռուսական եկեղեցին և մի քանի հուշարձան։

Անմխիթար ու անխնամ Դալմայի այգիները և Երևանյան լճի տարածքը մեծ ներուժ ունեն։ Այդ երկու վայրերի վերարժևորման նպատակով «Տարբերակ» ճարտարապետական արվեստանոցը առաջ է քաշել Դալմայի այգիների և Երևանյան լճի տարածքի միավորման միտքը։

Որպեսզի լճի ափեզրը դառնա անվտանգ և հասանելի, իսկ այգիների տարածքը՝ ավելի կանաչապատ և ծառայի իր առաջնային նպատակին, կարծում ենք, միակ ելքը այգու և լճի տարածքների միացումն է։

Դալմայի այգիներից մնացած 256 հա տարածքը, որպես հանրային կանաչապատ տարածք, հավասար է Նյու Յորքի Կենտրոնական այգու 75%-ին, Մոսկվայի Իզմայլովյան ագու 82%-ին, գրեթե երկու անգամ մեծ է Լոնդոնի Հայդ փարքից և մի փոքր ավել Բեռլինի Թիրգարդենից:

Այս տարածքում ստեղծված Երևան պարկ ատրակցիոնների կենտրոնը կազմում է 27,66 հա: Ըստ ՀԵՏՔ-ի տարածքի ընդհանուր մակերեսի 7%-ը նախատեսված է կառուցապատման՝ շենքերի, շինությունների և ատրակցիոն սարքավորումների, ջրային մակերեսների համար, 23%-ը՝ ճանապարհների, արահետների և ավտոկայանատեղիների համար, մնացած 70%-ը՝ կանաչ գոտիների համար:

Դալմայի այգիների տարածքների մի մասը պետությունը շատ ցածր վարձավճարի դիմաց հատկացրել է քաղաքացիներին՝ գյուղատնտեսական աշխատանքների համար։ Սակայն բիզնես տեսանկյունից այս հատվածը շատ հետաքրքիր է կառուցապատման համար, և գործարարը մեղավոր չի, եթե կառավարությունը թույլ է տալիս դա անել։ Այլ հարց է, որ անհրաժեշտություն կա նախկին 750 հա-ից մնացած 256 հա-ը ոչ միայն պահպանել, այլև ծառայեցնել իր առաջնային նպատակին՝ կրկին տալ հանրային նշանակություն։

Սակայն պողոտայի նշված հատվածը թունելի մեջ առնելու դեպքում, հարկ ենք համարում պահպանել գետնի մակերևույթի վրա այգին սպասարկող ճանապարհը՝ որպես արտակարգ դեպքերի ժամանակ թունելի այլընտրանք։

Հետևաբար, այդ կերպ հնարավոր կլինի ոչ միայն ֆիզիկապես միացնել ճանապարհի երկու կողմերում գտնվող օբյեկտները, փոքրացնել դեպի լիճ տանող ափեզրի թեքության անկյունը։ Հանրության համար հասանելի կդառնան լճի հյուսիսային ափը, Երախտագիտության հուշարձանը և ռուսական Սուրբ Աստվածածին ուղղափառ եկեղեցին։

Արդյունքում, այժմ գրեթե անբարեկարգ գոտին, որի մեջ են պատմական նշանակության ջրանցքը, խաղողագործության պատմության վկայությունները, գյուղական նշանակության հողեր, նաև արդեն գործող Երևան պարկ զվարճանքների այգին, կարող է դառնալ Երևանի՝ ինքնաբավ սպասարկումով գործող թոքերը՝ դեպի լճափ անվտանգ ելքով:

Մենք առաջարկում ենք պահպանել մշակվող այգիները, մնացած մասում տնկել Երևանի կլիմայի համար բարենպաստ բույսեր: Տարածքը հնարավոր է վերածել հսկայական զբոսայգու, որտեղ կլինեն ճեմուղիներ, միայն թեթև կոնստրուկցիաներով սրճարաններ և բազմապիսի տաղավարներ, փառատոնների հարթակներ։

Ելնելով Դալմայի այգիների հնաբանական արժեքից՝ այստեղ այցելուների համար կտեղադրվեն նաև կոնսերվացված պեղավայրեր։ Ճիշտ պլանավորման դեպքում, առանց բետոնապատման և աղավաղման, հնարավոր կլինի ստանալ մի վայր, որի հասույթը կբավարարի սպասարկման ծախսերը։

Նախագծի արդյունավետ իրականացումը և գրագետ կանաչ միջավայրը ենթադրում է ճարտարապետների, քաղաքաշինարարների, տնտեսագետների, հնագետների, գուղատնտեսների և մարդաբանների համատեղ աշխատանք։

Թերևս, թե քաղաքային իշխանությունները, թե կառավարությունը կդժվարանան անհրաժեշտ միջոցներ գտնել, սակայն նախագիծը հնարավոր է իրականացնել ներդրողների միջոցով։ Օրինակ, Նյու Յորքի Կենտրոնական այգու ուսումնասիրություններն ապացուցում են, որ այգիները բարձրացնում են գույքի արժեքը:

Դալմայի նոր քաղաքային այգին կարող է տնտեսական մեծ ազդեցություն ունենալ հարակից հողատարածքների և անշարժ գույքի շուկայական արժեքի վրա։ Մոտ 200-300 հեկտար սահմանակից հողատարածքների արժեքը կարող է աճել 20-30%-ով: Դրանց շուկայական արժեքն այժմ տատանվում է՝ 100-300 $ 1քմ հողատարածքի համար, իսկ բնակֆոնդի շուկայական արժեքը տատանվոմ է 500-800 $ 1քմ համար։

Մենք գիտակցում ենք, որ առաջարկած նախագծի նախապատրաստման, ուսումնասիրության, նախագծման և իրականացման համար անհրաժեշտ են մեծ գումարներ։ Սակայն, հակառակ դեպքում անխուսափելի են ռիսկերը․ տարածքով ևս մեկ ճանապարհի կառուցում, կառուցապատում, լճի աստիճանական չորացում, քաղաքի ջրի և օդի աղտոտում, հնաբանական արժեք ունեցող հատվածի ոչնչացում։

Մասնագետների համատեղ աշխատանքի միջոցով կարելի է վերաիմաստավորել ու զարգացնել անտեսված հողային տարածքն ու լիճը, գյուղատնտեսության միջոցով սոցիալական և տնտեսական կապեր ամրապնդել, բուսաբանական տարածքներ պահպանել։

Մայրաքաղաքի կենսաբազմազանության ապահովման համար ծայրահեղ կարևոր է խոշոր կանաչ տարածք ավելացումը: Դա հնարավոր կլինի Դալմայի այգիների և Երևանյան լճի միացման դեպքում: Այդպես, Հրազդանի կիրճի և Ծիծեռնակաբերդի կանաչ գոտիների հետ կձևավորվի ամբողջական միջավայր։