Ուսումնասիրելով Չարենցավանը

1967 թվականին քաղաքն վերանվանվել է բանաստեղծ Եղիշե Չարենցի պատվին։ Քաղաքի կառուցվածքը և խորհրդային ինքնատիպ ճարտարապետությունը, արդյունաբերական գոտիներից հստակ առանձնացված բնակելի թաղամասերը և առանձնահատուկ հուշարձաններն այսօր էլ վկայում են այս բնակավայրի փայլուն անցյալի մասին։

Այսօր Չարենցավանի հարուստ պատմությունը, նույնիսկ հետարդյունաբերական մարտահրավերներին հարմարվելու պայմաններում, արտացոլվում է քաղաքի մշակութային հաստատություններում, հասարակական տարածքներում և բնակիչների շարունակվող ավանդույթներում։

Նորաբնակների, Հայկական ԽՍՀ-ի բոլոր անկյուններից եկած աշխատավորների, հայրենադարձների ու գաղթականների շնորհիվ է ձևավորվել Չարենցավանը՝ իբրև կենսունակ ու բազմազան համայնք հրավիրելով այցելուներին ճանաչելու ոչ միայն քաղաքի անցյալը, այլ նաև  փոխվող կերպարը։

Բայց Չարենցավանը շատ ավելին է առաջարկում, քան պարզապես իր տնտեսական պատմությունը։ Մայրաքաղաք Երևանից ընդամենը 38 կմ դեպի հյուսիս է գտնվում (մոտ 40 րոպե մեքենայով), այն միանշանակ արժե′ տեսնել։

Չարենցավան մուտք գործելիս, ամենայն հավանականությամբ, Ձեզ առաջինը դիմավորելու է Կարեն Դեմիրճյանի անվան հրապարակը։ Կենտրոնում տեղակայված է երկաթե մեծ շատրվան՝ շրջապատված կոկիկ ծաղկանոցներով. հայկական քաղաքային կենտրոններին բնորոշ պատկեր է։ Այստեղ է նաև Մշակույթի տունը։

Չարենցավանի կայարանը, որը կառուցվել է խորհրդային տարիներին արագ զարգացող արդյունաբերական Լուսավանը սպասարկելու համար, խորհրդային մոդեռնիզմի նշանակալի նմուշ է։ Կայարանի առաջին շենքը, որը կառուցվել է ճանաչված ճարտարապետ Ռաֆայել Իսրայելյանի նախագծով, քաղաքի սոցիալական հանգույցներից էր Չարենցավանի ծաղկունքի տարիներին և նկարահանվել է 1960-ականների հայկական ֆիլմերում: Այստեղ նկարահանվել են դրվագներ «Նվագախմբի տղաները» ֆիլմի համար։ 1980-ականներին Հենրիկ Առաքելյանի նախագծած կայարանի նոր ու համարձակ եռահարկ շենքն է փոխարինել հնին՝ խորհրդանշելով քաղաքի տնտեսության հավակնություններն ու համայնքի հպարտությունը։

Թեև ժամանակին կայարանը կարևոր հաղորդակցական հանգույց և կապող օղակ էր Երևանի, Սևանի և Իջևանի, նաև ԽՍՀՄ երկաթուղու միջև, այսօր դրա աչքի ընկնող շենքը հիմնականում լքված է։ Նույնիսկ լքված վիճակում հստակորեն հիշեցնում է Չարենցավանի երբեմնի աշխուժության և հարուստ արդյունաբերական անցյալի մասին: Այժմ կայարանի շենքը պատկանում է «Հարավկովկասյան երկաթուղի» ՓԲԸ-ին, և թեպետ կառույցը այլևս կանոնավոր չի գործում, այն դեռևս քաղաքի սրտում գտնվող առանձնահատուկ տեսարժան վայրից մեկն է։

Կայարանի պես այս հուշարձանը ևս Հենրիկ Առաքելյանի գործերից է: Այն տեղադրվել է 1980 թ․ և կերպավորում է Եղիշե Չարենցի պոեմներից մեկի հերոսին՝ գանգրահեր տղային։ Հուշարձանը գտնվում է քաղաքի մուտքի մոտ՝ որպես բարիգալստյան և Չարենցավանի մշակութային ոգու ջերմ խորհրդանիշ։

Ի սկզբանե խորհրդային արդյունաբերական ավան Չարենցավանում եկեղեցի չկար մինչև 2000 թվականը։ Այսօր Ս. Ամենափրկիչը քաղաքի միակ եկեղեցին է, որտեղ անցկացվում են պսակադրություններ, մկրտություններ և, իհարկե, պատարագներ։ Հարմարավետ է, որ այգու մյուս ծայրում կա հանդիսությունների սրահ հատուկ հենց այս միջոցառումների անցկացման համար:

Քաղաքի բնակելի և արդյունաբերական տարածքներն իրարից բաժանվում են մեծ այգիով, որտեղ տեղակայված են նաև ժամանցի գոտիներ։ Ճարտարապետ Տիրան Մարությանը, քաղաքի գլխավոր հատակագիծը մշակելիս, նախագծել է այս ռեկրեացիոն բաժանարար գոտին, որն էլ ժամանակի ընթացքում վերածվել է քաղաքային զբոսայգու։

Այն եղել է քաղաքի մեծ ու փոքր բնակիչների հանգստի վայրը, որն այսօր դանդաղորեն վերագտնում է իր նախկին հմայքը, թեև դեռևս պատված է այնտեղ ծլած առևտրի և սպասարկման կետերով։

Ներկայումս վերանորոգման փուլում գտնվող Եղիշե Չարենցի հուշահամալիրը նախատեսվում է վերաբացել այս տարի:

1978 թվականին Լուսավանից Չարենցավան վերանվանված քաղաքում բացվեց գրողին նվիրված հուշասրահ քաղաքային այգում՝ Երիտասարդության փողոցում։ Այն տարիներ շարունակ անխնամ վիճակում էր:

Վերանորոգումից հետո համայնքապետարանի ու Եղիշե Չարենցի տուն-թանգարանի համագործակցության շնորհիվ թանգարանի համար մշակվեց արդիականացման կոնցեպտ և թարմացվեցին ցուցանմուշները:Հուշասրահը զբոսանքի ժամանակ հիանալի կանգառ է մշակութային ժամանց վայելելու համար:

Սրահը բաց է երկուշաբթիից շաբաթ, և մուտքն անվճար է։

Չարենցավանն ունի հսկայական արդյունաբերական գոտի, որտեղ նախկինում աշխատում էին ոչ միայն Չարենցավանի բնակիչներ, այլև շրջակայքի բնակիչների համար։ Չարենցավանը նախկինում կարևոր արդյունաբերական կենտրոն էր, որտեղ աշխատում էին, բացի տեղացիներից, նաև հարակից գյուղերի ու նույնիսկ Երևանի եկող մասնագետներ։

Այսօր այդ արդյունաբերական հատվածի մեծ մասը դարձել է այդ օրերի լուռ և անհետացող հիշողություն։ Եթե հետաքրքրված եք արդյունաբերական անցյալի մնացորդներով և ձեզ հաջողվի գտնել մեկին, ով կօգնի ձեզ օրինականորեն մուտք գործել այդ տարածքներից մեկնումեկը, ապա կգտնեք համեստորեն պահպանված պատմություն։

Չարենցավանը խոշորացված համայնք է, իր մեջ ընդգրկում է մի քանի գյուղ: Ֆանտան գյուղի մոտակայքում՝ քաղաքից 7 կմ դեպի արևելք, գտնվում է Գութանասարի չգործող հրաբուխը, որն այժմ դարձել է զբոսաշրջիկների և տեղացիների շրջանում հայտնի լուսանկարչական վայր։

Սառած, սևացած լավայի յուրահատուկ և տպավորիչ տեսարանը բազմաթիվ զբոսաշրջիկների, ինչպես նաև տեղացիների գրավում է դեպի Սև պատ։ Այն նաև հիանալի վայր է արշավների և պարզապես բնությամբ հիանալու համար։

Արգել տանող ճանապարհին հիացնում է բնությունը, հին վանք ու լեռներ՝ հիշեցնելով Գառնիի Քարերի սիմֆոնիան։

Եթե որոշեք Չարենցավանից շրջանցիկ ճանապարհով գնալ մոտակա Արգել գյուղ, որը հայտնի է նաև Լուսակերտ անունով, ճանապարհին կզմայլվեք գեղեցիկ բնությամբ։ Ճանապարհի աջ կողմում Գառնիի մոտ գտնվող քարերի սիմֆոնիան հիշեցնող բազալտե սյուներն ու կիրճերն են, ինչպես նաև երևում է Հրազդան գետը: Գետափին կա նաև հին վանք: Կարենիսի վանքը կառուցվել է 7-րդ դարում, և մինչև 17-րդ դարը այստեղ են պահվել Անդրեաս առաքյալի մասունքները: Վանքը ներկայումս նորոգվում է, բայց դեռևս հնարավոր է ներս մտնել ու տեսնել այն:

Արգել հասնելուց հետո գյուղում պարտադիր է այցելել Փանոսյան արվեստի կենտրոն: Հայտնի փայտագործ և խաչքարագործ Արսեն Փանոսյանի նախկին տունն է: Մուտքը լիովին անվճար է և այցելուներին հնարավորություն է տալիս տեսնել ավելի քան 300 փայտե աշխատանք և 150 խաչքար: Իր գտնվելու վայրի շնորհիվ այն տիպիկ զբոսաշրջային տեսարժան վայր չէ, ինչը փորձառությունն ավելի յուրահատուկ և անձնական է դարձնում:

Բջնի գյուղը, որը շրջապատված է լեռներով և գեղեցիկ բնությամբ, մեքենայով կարելի է հասնել կես ժամից էլ պակաս ժամանակում: Գյուղի վերևում է գտնվում Բջնիի բերդը, որը կառուցվել է 9-10-րդ դարերում: Ժայռոտ բլրի վրա բարձրանալով՝ ձեր առջև կբացվի Հրազդան գետի կիրճի և շրջակա լանդշաֆտի համայնապատկերային տեսարան: Ավերված ամրոցը դեռևս պահպանում է իր պատմական մթնոլորտը և գրավում է այցելուներին ուսումնասիրել այդ ավերակները: Այս վայրում համատեղվում են մշակութային ժառանգությունը և բնական գեղեցկությունը, ինչը այն դարձնում է կատարյալ կանգառ պատմության սիրահարների և ճանապարհորդների համար:

Բջնիի ամրոցը համարվում է միջնադարյան ամրոցաշինության նշանավոր կառույցներից մեկը և գյուղը բաժանում է երկու մասի (Մեծ Բջնի և Փոքր Բջնի)։ Հիմնադրման ստույգ ժամանակը հայտնի չէ։ Սակայն հիշատակվում է վաղ միջնադարից և հայտնի է, որ Պահլավունի իշխանները 10-րդ դարում վերաշինել են քարաժայռերի վրա եղած հինավուրց բերդը, այն դարձրել միջնադարյան Հայաստանի հզոր ամրոց և Բագրատունյաց Հայաստանի Անի մայրաքաղաքը հյուսիսից պաշտպանող կարևոր հենակետ։

Սուրբ Աստվածածին եկեղեցին կառուցել է 1031 թվականին Գրիգոր Մագիստրոս Պահլավունին Պետրոս Ա Գետադարձ կաթողիկոսի ու Հովհաննես Սմբատ թագավորի հրամանով, իսկ վանքի ծուխը տարածվել է Սևանա լճից մինչև Ախուրյան գետը, Գուգարքից մինչև Բջնի։