Կապանը` հարավի սրտում

Աչքերդ բացելուն պես հայտնվում ես սարերի և ձորերի գրկում՝ Ողջի գետի երկու ափերին, որտեղ ժամանակը դանդաղում է, իսկ քաղաքը կանչում է մեզ դուրս` իր պատմությունները պատմելու: Ուտում ես տնական հաց, թոնրում թխված լավաշ և, իհարկե, տեղական պանիր, որի համը մոռանալ չի լինի: Խմում ես մի բաժակ տեղական ուրցի թեյ և քայլում Կապանի հին ու նոր փողոցներով, բացահայտում քաղաքի թաքնված անկյունները:

Քաղաքին յուրահատուկ տեսք են հաղորդում կամուրջները, և յուրաքանչյուր նոր քայլ տանում է դեպի նոր բացահայտում: Իսկ ավելի ուշ, երբ արևը մայր է մտնում, կարող ես նստել քաղաքի բարձրադիր վայրերից մեկում` բարձրից դիտելով, թե ինչպես է երկինքը դառնում աստղազարդ և մուգ կապույտ: Կապանը չի քնում․ այստեղ կյանքն անընդհատ պտտվում է շարժման մեջ, ամեն վայրկյան նոր պատմություններ են ծնվում: Կապանը լի է էներգիայով և անմոռանալի զգացողություններով:

Այսօր Կապանում 19-րդ դարի գրեթե ոչ մի շենք չի պահպանվել, հիմնականում քանդվել են խորհրդային շրջանում: Կենտրոնի պահպանված ամենահայտնի կառույցը Բեխ գյուղի Նուրիջանյանների շենքն է, որտեղից երևում է ամբողջ քաղաքը:

Կենտրոնում կա նաև վարչական 2 շենք, որ կառուցվել են հանքարդյունաբերողներին պատկանած և 1950-ականներին քանդված շենքերի տեղում։ Վարչական շենքերում գործում են դատախազությունը և Ազգային Անվտանգությունը:

1980-ականների սկզբին քանդվեց հին թատրոնի շենքը, կամ ինչպես ընդունված էր ասել՝ բանվորական ակումբը: Կապանի հին շենքերից էին նաև, «заезжий дом» կոչվող ցարական հյուրատները, որոնցից մեկը Նորաշենիկի ճանապարհին է, մյուսը՝ Շիկահողում։ Դրանք քանդվել են 1880-ականներին և դրանց տեղերում 1970-ականներին կառուցվել են պոլիկնինիկաներ:

Շահումյան փողոցի հույների շենքը մինչև այսօր պահպանվել է: Այս տները առանձնահատուկ են նրանով, որ ժողովրդական ճարտարապետությամբ են կառուցված` հաստ պատերով, հետնամասով, կավե կամ փայտե տանիքով:

Հայաստանի այլ քաղաքների պես Կապանի դիմագիծը ստեղծվել է Խորհրդային տարիներին, որից քաղաքի խորհրդանիշներից են Դավիթ Բեկ թաղամասի կասկադային համալիր շենքերը։ Իսկ վերջերս երկար տարիներ լքված
Կապանի երկաթուղային կայարանը ստացավ նոր կյանք, որտեղ բացվեց Թումո Կապանի գլխամասը։

Կապանը ձգվում է Ողջի գետի երկայնքով, քաղաքի երկու հատվածները միացնում են 10 կամուրջները։ Վաչագանի կամրջից բացվում է լավագույն տեսարանը դեպի Խուստուփ լեռը: Այս կամուրջները եղել են հիմնական հաղորդակցության ուղիները, որոնք կապել են տարբեր բնակավայրերը և նպաստել առևտրի ու մշակութային փոխհարաբերությունների զարգացմանը:

2022 թվականին Կապանի երկրագիտական թանգարանի նախկին տնօրեն Գրիշա Սմբատյանի նախաձեռնությամբ, «Երկիր և մշակույթ» կազմակերպության ղեկավար Աստղիկ Հակոբյանի շնորհիվ վերանորոգվեց Շիկահողի՝ 1886 թվականին կառուցված կամուրջը: Հին կամուրջներից են Աճանանը, Շիկահողը, Վաչագանը, Ողջիի վրա ավերված կամուրջը, Կեմանցը, Ղափճյուղա, Կամարակապ քարի կամուրջները, Ճակատենի ձորի և Դավիթ Բեկ կամուրջները:

Կապանի հնագիտական և երկրագիտական առարկաները պահպանելու, ցուցադրելու և ուսումնասիրելու համար 1969թ-ին բացվել է Կապանի երկրագիտական թանգարանը։ Առաջին հարկը նվիրված է Սյունիքի 19-20-րդ դարերի պատմությանը, հայ-թաթարական բախումներին, առաջին աշխարամարտին, Զանգեզուրի գոյամարտին։ Երկրորդ հարկում ներկայացված են հնագիտական իրեր։

Հետաքրիր թանգարանային նմուշ է կնոջ կերպարանքով խեցանոթը։ Մ.թ.ա. 12-10-րդ դարերին վերագրվող բացառիկ գտածո է ոչ միայն Սյունիքում, այլև ամբողջ Հայաստանում։

Հայերեն, ռուսերեն էքսկուրսիաների արժեքը 1000 դրամ է, մուտքի տոմսը` 300, դպրոցականներինը, մինչև 3-րդ դասարան, 150 դրամ:

Հենրիկ Իգիթյանի նախաձեռնությամբ 1990թ-ին հիմնադրվել է Երևանի ժամանակակից արվեստի թանգարանի Կապանի մասնաճյուղը։ Թանգարանում կարելի է տեսնել գեղանկարիչների, քանդակագործների, գրաֆիկ նկարիչների գործեր և դեկորատիվ կիրառական արվեստի աշխատանքներ։

Թանգարանում կազմակերպվում են Կապանի նկարիչների անհատական և խմբային ցուցահանդեսներ։

Աշխատանքային օրերն են` երկուշաբթի-ուրբաթ, աշխատանքային ժամերը` 09:00-16:00: Մուտքն ազատ է:

2001 թվականին Կապանի հյուսիսարևմտյան եզրին, Խուստուփ լեռան ստորոտին, Վաչագան գետի ափին կառուցվեց Գարեգին Նժդեհի հուշահամալիրը։ Նախաձեռնողը Կապանի պատվավոր քաղաքացի Մկրտիչ Մկրտչյանն էր, իսկ քանդակը կերտվել են քանդակագործ Գևորգ Գևորգյանը և ճարտարապետ Ռոբերտ Բալյանը:

Հուշահամալիրը Լեռնահայաստանի հերոսամարտի հավերժական վկան է, որտեղ մեծ զորավարի կիսանդրին է, իսկ շուրջը խորհրդանշաբար տեղադրված են քարե արծիվներ, ցորենի հասկ, զանգ և երկրագունդ: Նժդեհի աճյունը, որը երկար ժամանակ գտնվում էր Վլադիմիրի բանտային գերեզմանոցում, վերաթաղվել է Կապանի հուշահամալիրում 2005 թվականին, իսկ համալիրը վերաբացվել է 2012 թվականին:

Ալեքսանդր Շիրվանզադեի անվան պետական թատրոնը հիմնադրվել է 1935թ-ին։ Առաջին ներկայացումը Ալեքսանդր Շիրվանզադեի «Չար ոգի» բեմադրությունն էր: Շատ տպավորիչ և հետաքրքիր ներկայացումներ են բեմադրվել և բեմադրվում, կարելի է առանձնացնել մի քանիսը՝ «Կարմիր Գլխարկ», «Կարուսել», «Հիմարների ընթրիքը», «Իմ Անունը Արամ է», «Հողը», «Իմ ծաղկած դեղձենի» ներկայացումները։

Շատ անվանի մարդիկ են խաղացել թատրոնում, օրինակ՝ Վահրամ Փափազյանը, Հրաչյա Ներսիսյանը, Մհեր Մկրտչյանը և ուրիշներ։

Տոմսերի արժեքը 1000-3000 դրամ է:

Կորկոտը, որպես Կապանի տարածաշրջանին հատուկ ավանդական ուտեստ, յուրահատուկ համային առանձնահատկություններ ունի: Կապանում կորկոտը պատրաստվում է բնական միջավայրի տեղական բաղադրիչներով, ինչն էլ թույլ է տալիս համտեսել իսկական «հարավային» ճաշատեսակ։ Այն ձավարով և մսով պատրաստված կերակուր է, որը նախքան ուտելը թնթոցով հարում են այնքան, որ ամբողջ միսը հալվում է, և միատարր թանձր զանգված է ստացվում:

Կորկոտը պետք է ուտել հենց այստեղ` Կապանում, որովհետև ուտեստի համը զուգակցվում է տեղի յուրահատուկ միջավայրի, մշակույթի և ավանդույթների հետ: Ի դեպ, Կապանում Կորկոտի ամենամյա փառատոնը մեծ նշանակություն ունի տեղական խոհանոցին ծանոթացնելու առումով: Փառատոնին նաև մասնակցում է «ԽՈՒՍՏՈՒՓ» թոնրատունը, որտեղ շատ համեղ կորկոտ են եփում:

Կապանը Հայաստանում միակ քաղաքն է, որտեղ կառուցվել է երկկողմանի ամենաերկար զիփլայնը: Ընդհանուր երկարությունը 1750 մետր է: Այն անցնում է քաղաքի վրայով՝ դրանով տարբերվելով բնության գրկում գործող զիփլայններից: Ճոպանի վրա սահելու արագությունը հասնում է մինչև 120կմ/ժ:

Զիփլայնը գործում է 2020 թվականից, հիմնականում աշխատում է գարնան և աշնան ամիսներին, երբ եղանակը բարենպաստ է։ Իսկ ձմռանը Զիփլայնը կանգ է առնում:

Տոմսի արժեքը` 10000 դրամ:

1995 թվականին Կապանում բացվել է արվեստանոց, որտեղ ցուցադրվում են Ուբակ մականունով հայտնի տեղացի նկարչի ստեղծագործությունները: Նկարչի իսկական անունը Ռուբեն Կոստանդյան է։ Արվեստանոցում նրա նկարները ոչ միայն ցուցադրվում, այլ նաև վաճառվում են: Կտավները ստեղծելիս նկարիչը երբեմն աշխատում է ամիսներով: Նա պատկերել է Գրիգոր Նարեկացուն, Մեսրոպ Մաշտոցին ու Տիրամորը՝ հատուկ Ս․ Մեսրոպ Մաշտոց եկեղեցու համար:

Մուտքն ազատ է: Աշխատում է ամեն օր:

«ԼաՄոլի» պարկը գտնվում է Կապանի Վաչագան գյուղի սկզբնամասում։ Սա հիանալի վայր է քաղաքի աղմուկից փախչելու համար։ Պարկը հնարավորություն է տալիս ձիավարել՝ հանգիստ ու համեմատաբար անաղմուկ միջավայրում, զբոսնել այգիներում։

Պարկի մուտքն անվճար է, իսկ մեկ ժամով ձի վարձակալելը՝ 10000 դրամ։

Հեռ.` 094 614154