Գարաժի պատմություններ

Այսօր մեքենայի փոխարեն այստեղ կարելի է գտնել, օրինակ, գրադարան, սրճարան, գրասենյակ և այլն։ Այդպես ավտոտնակները նոր նպատակ եվ նշանակություն են ստացել։ Երեվանում արտասահմանցու ուշադրությունն անմիջապես գրավող այս ավտոտնակները տեղացիների համար քաղաքային տեսարանի սովորական, հաճախ անտեսված մասն են։

Հենց այս գաղափարն է ներկայացվում այս տարի, երբ Հայաստանը մասնակցում է արվեստի, դիզայնի և ճարտարապետության աշխարհի ամենահեղինակավոր ցուցասրահներից մեկին՝ Միլանի Տրիենալեին, որը կշարունակվի մինչև նոյեմբեր։

Միլանի Տրիենալեն 1923 թվականից ի վեր հանդիսանում է աշխարհի առաջատար մշակութային հաստատություններից մեկը, որը նպաստում է գլոբալ հարցերի շուրջ մտածողության ու բանավեճի ձեվավորմանը՝ դիզայնի, ճարտարապետության, պատկերավոր և կատարողական արվեստների միջոցով։

Հայկական տաղավարը, որը հեղինակել են ճարտարապետներ Արսեն Կարապետյանը, Յուրի Գրիգորյանը, Բոգդան Պերիչը, Անդրեյ Միխայլովը, Ալեքսեյ Լաշկովը և Դանա Սմագինան, համախմբել է 27 մասնակիցների՝ համագործակցաբար ներկայացնելու Հայաստանը յուրահատուկ կերպով ցուցադրող տաղավար։ Այս տարվա «Անհավասարություններ» խորագրի ներքո հայկական տաղավարը կենտրոնացել է «սովորական ճարտարապետություն» թեմայի շուրջ։

Մեկ ուրիշ համադրող՝ Ալեքսեյ Լաշկովը, նշում է, որ ճարտարապետները սովորաբար կենտրոնանում են ակնառու ձև կամ ուղերձ ունեցող հսկա օբյեկտների վրա, իսկ այս կառույցն այնքան մինիմալիստական է, որ իր ընկերներից մեկն այն կոչում է «գրեթե ոչինչ չնշանակող ճարտարապետություն»։ Ավտոտնակը՝ որպես միավոր, դուրս է ամեն տեսակ ճարտարապետական կատեգորիաներից։

Թեև աճում է ավելի թանկ, ավելի մեծ և ֆինանսական ահռելի օգուտ բերող նախագծերի միտումը և կառուցապատումը, Լաշկովի կարծիքով, շատ կարևոր է լույս սփռել փոքր, սովորական, աննկատ, բայց միևնույն ժամանակ փոփոխվող օբյեկտների վրա։ Ավտոտնակի օգտագործման գաղափարը հին ճարտարապետությունը պահպանելու, կարևորությունն ընդգծելու նպատակն ունի, թեպետ ճարտարապետների մեծ մասը ցանկանում է կենտրոնանալ նոր, թանկարժեք կառույցների և մեծ շենքերի վրա։

Արսեն Կարապետյանը, համաձայնվելով, նշում է, որ ոմանց համար սա միակ սեփականությունն է, որը նրանք երբևէ կունենան, իսկ մյուսների համար՝ մի բան, որը լիովին երկրորդական է։ Նա օրինակ է բերում Ճարտարապետության գրադարանի տարածքը, որը վերափոխված ավտոտնակ է և յուրահատուկ, բաց միջավայր աշխատարանների համար։ Արվեստի և ճարտարապետության բուհերի բազմաթիվ ուսանողներ օգտագործում են տարածքը իրենց նախագծերի վրա աշխատելիս։

Համադրողներից բացի, 27 մասնակիցները նույնպես հայկական տարրեր են ներառել տաղավարում՝ իրենց գործերով զարդարելով ավտոտնակի ինտերիերը։
«Electric Architects»-ի հիմնադիր և կրեատիվ տնօրեն Մարիաննա Կարապետյանը նկարագրում է իրենց ընկերության աշխատանքը, որի հեղինակն է Electric Architects-ի արտ տնօրեն և գլխավոր ճարտարապետ Կարեն Բադալյանը։

Նրանց տեսլականի հիմքում եղել է խորապես ստույգ և յուրահատուկ երևանյան խորհրդանիշ  ներկայացնել։ Սկզբում թիմը մտադիր էր ավտոտնակից դուրս տեղադրել ցայտաղբյուր (խմելու ջրի ավանդական շատրվան), սակայն տրիենալեի կանոնների պատճառով դա հնարավոր չեղավ։ Նույն մոտեցումը պահպանելով՝ նրանք որոշեցին ներկայացնել երևանյան հուշատախտակ։ Յուրաքանչյուր հուշատախտակում բացառիկ տեղեկատվություն կա՝ նվիրված ընտանիքի անդամներին կամ հայտնի մարդկանց։

Այս աշխատանքը լիովին համապատասխանում է տաղավարի խորագրին՝ ուղղակի կամ անուղղակի անտեսված թեմա է։ Այս հուշատախտակները հաճախ աչքի են ընկնում իրենց ֆոնի հանդեպ հակադրությամբ։

Մյուս մասնակիցը՝ Storaket-ը, ներկայացրել է Նարբե Պետրոսյանի և Կարինե Հակոբյանի աշխատանքը։ Նրանք Urbanista-ին պատմեցին, որ իրենց ստեղծագործությունը սալիկապատ կոմպոզիցիա է, որը պատրաստված է տարբեր սալիկներ շերտավորումով։ Սա հաճախ է հանդիպում Հայաստանում և ծառայում է որպես սահման բնակարանի դռան և աստիճանահարթակի միջև՝ աննկատելիորեն ներխուժելով հանրային տարածք։

Նարբե Պետրոսյանի խոսքով՝ այս տեսակի սալիկապատումը Երևանում ամենուր է։ Նրանք ընտրել են այդ գաղափարը՝ Երևանում զբոսնելիս նկատելով, որ յուրաքանչյուր բնակարան ունի սալիկապատման իր չկրկնվող տարբերակը։ Այն ամենուր է, բայց տարբեր ձև, տարբեր նախշ և գույն ունի ամեն տեղ և արտացոլում է այն, թե քաղաքի բնակիչներն ինչպես են օգտագործում հանրային տարածքը՝ իրենց անհատականությունն ու յուրահատկությունն ընդգծելու համար։ Հակադրությունները դառնում են ավելի տեսանելի, երբ հարուստ բնակիչները ավելացնում են թանկարժեք սալիկներ կամ նույնիսկ մեծացնում աստիճանահարթակը։

Աշոտ Սնխչյանն ընդգծում է, որ Խորհրդային Միության փլուզումից հետո երկրում դեռ կային մանկական խաղահրապարակներով հանրային տարածքներ։ Այսօր այդ տարածքները փոխարինվել են բազմաբնակարանային շենքերով։ Կորսվել են կանաչ գոտիները, ճեմուղիները և զբոսայգիները՝ փոխարինվելով առևտրի կենտրոններով։

Նրանց աշխատանքը ներկայացնում է Երևանի չափազանցված, հակաուտոպիական մի տեսարան՝ բնակարանների գերխիտ հյուսվածքով, որոնք միավորված են լաբիրինթոսի նման կառուցվածքում՝ առանց փողոցների, առանց դռների, առանց պատուհանների, միայն բնակարանների անվերջ ցանցով։

«Այսպիսով, սա մեր տեսակետն էր սովորական ճարտարապետության մասին, և դա, իհարկե, մղձավանջ է, որին, հուսով ենք, որ չենք հասնի…», - նշում է Աշոտ Սնխչյանը։

Սնխչյանների աշխատանքը ոգեշնչված է իտալական «Super Studio» ռադիկալ ճարտարապետական խմբից (1960-70-ականներ), որը ստեղծել է անվերջ քաղաքի գաղափարը։ Այն նախագծված է այնպես, որ թվում է՝ սարքված է կրաքարից կամ գիպսից, որի վրա երևում են նախկին պատերի մնացորդներ։

Այսօրվա քաղաքային հյուսվածքում կան բազմաթիվ նորակառույց բարձրահարկ շենքեր, որոնք անհասանելի են տեղի բնակիչների համար։ Մասնակիցներից «Սնխ» թիմը աչքի է ընկնում Հայաստանը քննադատական ​​​​մտածողության, այլ ոչ թե ռոմանտիզմի միջոցով ներկայացնելու ցանկությամբ։

«Պետք է առերեսվենք մեր խնդիրներին, պետք է խոսենք դրանց մասին և կիսվենք աշխարհի հետ»,- նշեց Աշոտ Սնխչյանը։

Ի դեպ, քանի որ հայկական լրատվամիջոցները հնարավորություն չունեին ներկա գտնվելու ցուցահանդեսին, Աշոտ Սնխչյանը փորձեց լրացնել այդ բացը՝ նկարահանելով հակիրճ տեսանյութ հայկական տաղավարի վերաբերյալ։

Ընդհանուր առմամբ, նախագիծը ֆինանսավորվել է մի քանի կորպորատիվ հովանավորների կողմից, այդ թվում՝ Glasswork-ի, Scandic’s LLC-ի, Green Construction-ի և Flos-ի կողմից, որոնք օգնել են Տրիենալեի մասնակցության վճարի և տաղավարի ստեղծման հարցում, որն իրականացվել է Հայաստանի Ազգային գրադարանի և Ճարտարապետության գրադարանի հետ համագործակցությամբ։

Հայկական տաղավարը մարտահրավեր է նետել սովորական ճարտարապետության ավանդական պատկերացումներին՝ հրավիրելով ունկդիրներին վերաիմաստավորել Հայաստանի ճարտարապետության մասին ընկալումները։ Այն ոչ միայն ընդգծում է հայկական միջավայրի՝ հաճախ անտեսված կամ թերագնահատված բաղադրիչների կարևորությունը, այլ նաև հիշեցնում հանրությանը դրանք արժևորելու մասին։