Արդյունաբերական
տուրիզմ

Հայաստանում, չնայած արդյունաբերական նշանակալից ժառանգությանը, արդյունաբերական զբոսաշրջությունը դեռևս զարգացած չի: Տուրիստական գործակալությունները շրջանցում են արդյունաբերական գործող և հետարդյունաբերական լքված տարածքները, դրանց ներուժը հաշվի չեն առնում թե սեփանակատերերը, թե քաղաքային իշխանությունները: Այնինչ, արդյունաբերական զբոսաշրջությունը աշխարհի բազմաթիվ քաղաքների տնտեսության, սոցիալական կյանքի և զարգացման կարևոր բաղադրիչներից է:

Գործող և չգործող ֆիրմաներ այցելելու գաղափարն առաջացել է դեռևս 17-րդ դարում: Ժամանցի և կրթության համադրությամբ ճանապարհորդությունը ժամանակակից տուրիզմի սկիզբն էր: Անգլիայում, Ֆրանսիայում և Գերմանիայում բարձր դասի ներկայացուցիչները սկսեցին այցելել եվրոպական այլ երկրներ՝ դրանց մշակույթի և տեխնոլոգիաների մասին ավելին իմանալու համար:

Ուրբանիզմ և ուրբանիստական զբոսաշրջություն

Եվրամիության երկրներում գործում են զբոսաշրջային ընկերություններ, որոնք առաջարկում են շրջայցեր դեպի եվրոպական քաղաքների չգովազդվող անկյուններ: Այդ վայրերը ձևավորվել են քաղաքների ընդլայնման, զարգացման և, հակառակը՝ անկման արդյունքում: Ոգեշնչման օբյեկտներ են ճարտարապետական շենքերը, բազմաթիվ ստեղծագործողների համար` էլեկտրահաղորդման գծերի, երկաթուղային հանգույցների և պահեստների տեսարանները, քաղաքային հորերը, փակուղիները, տարօրինակ և արտասովոր վայրերը, չօգտագործվող ճանապարհները, չաշխատող գործարանները:


Արտադրական զբոսաշրջություն

Ամբողջ աշխարհում արագ զարգանում է արտադրական զբոսաշրջությունը: Ովքեր չեն ցանկանում ուսումնասիրել արտադրամասերը` անօրինական մուտք գործելով դրանց տարածք, մասնակցում են գործող արտադրություններում իրականացվող էքսկուրսիաներին:

Հայաստանում այս տեսակի զբոսաշրջությունը թույլ է զարգացած: Մինչդեռ արևմտյան երկրներում արտադրական զբոսաշրջությունը ոչ միայն ժամանցի տեսակ է, այլև՝ բրենդի նկատմամբ ուշադրության գրավելու, ապրանքների ու ծառայությունների վաճառքի խթանման լրացուցիչ միջոց: Արտադրողները, թույլատրելով սպառողների մուտքն արտադրություն, արդյունավետ և շահավետ գովազդ են ստանում` նվազագույն ծախսերով՝ միայն դրական տպավորություններ: Դրական հույզերի հետ սպառողը ձեռք է բերում նաև վստահություն ընկերության և արտադրանքի նկատմամբ:

Գործարանային շրջագայություններ կազմակերպում են աշխարհահռչակ գարեջրագործարանները, Եվրոպայի և Ամերիկայի խոշոր ավտոմեքենարտադրողները, ինքնաթիռների և շոկոլադի գործարանները:

Այցելություններ լքված օբյեկտներ

Արդյունաբերական զբոսաշրջության տարածված տեսակներից է շրջագայությունները լքված վայրերում: Դրանք կարող են լինել անավարտ կառույցներ, երբեմնի գործող արտադրական, տնտեսական և ռազմական օբյեկտներ, լքված տներ, շրջաններ և քաղաքներ:

Թեև արդյունաբերական զբոսաշրջությունը տարածված չէ Հայաստանում, սակայն դրա առանձին տեսակներ գործում են:

2019-ի մայիսին կազմակերպված եռօրյա «Ուրվական-ֆեստ»-ի ժամանակ աշխարհի տարբեր երկրներ ներկայացնող արվեստագետները` երաժիշտներ, նկարիչներ, միավորվեցին Հայաստանի մոռացված և կորսված վայրերում. կյանքի կոչվեցին հիմնականում չգործող տարածքներ` հին գործարաններից մինչև լքված մշակույթի տներ: Վանաձորյան և երևանյան լքված ու չգործող գործարանները կարող են տարատեսակ երիտասարդական միջոցառումների և փառատոնների անցկացման վայր դառնալ: Դրանց շնորհիվ գովազդը կարող է ընդլայնել Հայաստան այցելող զբոսաշրջիկների քանակը:

Մինչև ան­կա­խա­ցումը Հայաստանի արդյունաբերության բաժինը ՀՆԱ-ում ավելին էր, քան մնա­ցած բո­լոր ճյու­ղե­րինը՝ միասին վերց­րած: 1913 թ. արդ­յու­նա­բե­րա­կան ձեռնարկություններ կա­յին ըն­դա­մե­նը 8 բնա­կա­վայ­րում (Երևան, Ալավերդի, Գյում­րի, Ար­տաշ­ա­տ, Կա­պա­ն, Մեղ­րի, Գա­վա­ռ և Դի­լի­ջա­ն): Արդյունա­բե­րու­թյան մեջ զբաղ­ված­նե­րի թի­վը չէր գե­րա­զան­ցում 6 հազ. մար­դը: 1980-ա­կան թվա­կան­նե­րի վեր­ջին արդ­յու­նա­բե­րա­կան ձեռ­նար­կու­թյուն­ներ (700-ից ավելի) էին գոր­ծում բո­լոր վար­չա­կան շր­ջան­նե­րում ու քա­ղաք­նե­րում` շուրջ 200 բնա­կա­վայ­րում: Դրանց զգալի մասը գտնվում էր 6 արդյունաբերական հանգույցներում` Երևանում, Գյումրիում, Վանաձորում, Հրազդանում, Ալավերդիում, Կապան-Քաջարանում:

Ան­կա­խու­թյան առա­ջին տա­րի­նե­րին արդ­յու­նա­բե­րա­կան հս­կա­նե­րի մեծ մա­սը դա­դա­րեց ար­տադ­րանք տալ, փակ­վեց կամ բա­ժան­վեց մանր ար­տադ­րա­մա­սերի` աշխատելով նախկին հզորության չափազանց փոքր մասով:

Խորհրդային Հայաստանի արդյունաբերական մայրաքաղաք Վանաձորում դեռ կանգուն են հսկա ձեռնարկությունները, որոնք չեն գործում կամ վերածվել են ավերակների: Դրանցից են «Արտավտոմատիկան», Քիմիական մանրաթելերի գործարանը, «Էլեկտրոնը», «Պոլիմերսոսինձը», Քիմիական գործարանը, «Հաստոցաշինական»-ը և «Ավտոգենմաշ»-ը, Լուսատեխնիկական գործարանը: Հնարավոր է նոր շունչ հաղորդել Վանաձորի արդյունաբերությանը՝ զբոսաշրջային նպատակներով օգտագործելով այդ տարածքները: Կարելի է քաղաքը բրենդավորել` Վանաձորը հայտարարելով «Լքված արդյունաբերության մայրաքաղաք»:

Հայաստանում արդյունաբերական զբոսաշրջության զարգացումը հնարավորություն է ստեղծում զբոսաշրջության ոլորտը թարմացնել, ձևավորել զբոսաշրջային նոր երթուղիներ` հնարավորություն տալով Հայաստանը բացահայտել ոչ միայն կրոնական և մշակութային տեսանկյունից, այլև` տնտեսական ոլորտներում: