Անտառի ֆոնտանը

Խորհրդային մոդեռնիզմի վառ նմուշով պսակված հանրային վայրով նախագծված էր կապել անտառուտի տեղում կառուցված Պոլիտեխնիկի մասնաշենքերը և հարակից բնակելի տները: Աշխատանքը հանձնարարվել էր ճարտարապետ Արթուր Թարխանյանին, ում առաջին հանրային նշանակության գործերից էր Գյումրիի դրամատիկական թատրոնը՝ իր ուսուցիչ Սուրեն Սաֆարյանի ղեկավարությամբ, իսկ վերջին ավարտուն հանրային աշխատանքը դարձավ նույնպես Գյումրիում կառուցած մետաղական շատրվանը:

"Շատրվանը երիտասարդության, ժամանակակից մտածելակերպի, ինժեներական մտքի զարգացման, նոր թռիչքի արտացոլումն է՝ պոլիտեխնիկի ուսանողների մտքի` դեպի տիեզերք կանչելու միտումն է", - պատմում է Արթուր Թարխանյանի դուստրը:

Բոլոր գծագրերը իրականացվել էին Գյումրիում գտնվող նախագծային արվեստանոցում, որտեղ էլ դրանք պահվում էին: Սակայն երկրաշարժի ժամանակ շենքը, որտեղ տեղակայված էր արվեստանոցը, փլուզվել էր, արխիվները` ոչնչացել: Արթուր Թարխանյանի տանը պահպանվել է միայն ճարտարապետի ձեռագիր էսքիզը:

Սոնյա Վարդանյանը հիշում է շատրվանի կառուցման տարիները, այնուհետև՝ բացման հանդիսավոր օրը, երբ այդ օրերին ՀԿԿ կենտկոմի առաջին քարտուղար Կարեն Դեմիրճանը և այլ պատվավոր հյուրեր նորաստեղծ հանրային գոտում տնկեցին անվանական մրգատու ծառեր, որոնք մինչ այժմ էլ աճում են այդտեղ:

"Երեկոները երիտասարդները գնում էին Աստղի հրապարակի կինոթատրոնը, վերադարձի ճանապարհին` գալիս, շատրվանի սրճարան նստում: Անդադար նման շարժ կար, իսկ քամոտ եղանակին, երբ դուրս էինք գալիս տան պատշգամբ, շատրվանի ջուրը մեզ էր հասնում", - հիշում է տիկին Սոնյան:

Տիկին Սոնյան շատրվանի վերանորոգումը և տարածքի բարեկարգումը կարևորում է նաև հաջորդ սերունդների համար: Բնակիչների երեխաների համար խաղային տարածք չկա, քանի որ շենքի բակում մասնավոր, խարխուլ շինությունների, նեղլիկ անցուղիների, իսկ փողոցի կողմից՝ փոշոտ մայթի պատճառով երեխաները զրկված են ապահով խաղահրապարակ ունենալու հնարավորությունից:

Գյումրեցիների և առհասարակ երիտասարդների կողմից սիրված ու երբեմնի մարդաշատ վայրը գործեց 4 տարի, 1988 թ-ի երկրաշարժից հետո այն ամայացավ։ Երկրաշարժից ավերվեցին Պոլիտեխնիկի մասնաշենքերը, շրջակայքի բնակելի տներից շատերը, իսկ շատրվանի տարածքը պատվեց տնակներով, քանի որ զբոսայգու տարածքը միակն էր, որտեղ չկային փլված տներ, և հնարավոր էր տնակներ տեղադրել: ժամանակավոր կացարանների բնակիչների մի մասն արդեն տեղափոխվել են բնակարաններ, սակայն Գրիշա պապիկը շարունակում է ապրել շատրվանի տարածքում, քանի որ, նրա խոսքով, զրկված է սոցիալական աջակցությունից և արտոնություններից, միակ որդին էլ երկար տարիներ ապրում է Ռուսաստանում:

Գրականագետ, ՛՛CSN Lab՛՛ ՀԿ հիմնադիր Տիգրան Ամիրյանը նշում է, որ Արթուր Թարխանյանի` խորհրդային մոդեռնիզմի դարաշրջանում նախագծած շատրվանները Գյումրիի և գյումրեցիների համար կարևոր դեր ունեին՝ քաղաքային և հանրային տարածքների ձևավորելու գործընթացում: Հետազոտողը նկատում է՝ գյումրեցիների վկայություններից պարզ է դառնում, որ այդ տարածքը անտեսված էր և աշխուժացել էր՝ հանրային գոտի դառնալուց հետո: Այս ուրբանիստական և քաղաքային արվեստի նմուշը, որպես մոդեռնիզմի բեկոր, իր շուրջը ձևավորում էր քաղաքային առօրյա՝ կանաչ և խնամված տարածքների տեսքով: Մյուս կողմից` այստեղ ձևավորվում էր սրճարանային մշակույթը: Ցավոք, այդ ամենն ընդհատվում է երկրաշարժից հետո, սակայն շատրվանը շարունակում է կանգուն մնալ՝ անընդհատ հիշեցնելով անցյալի մասին՝ այն առօրյայի, ժամանցի և հանգստի վայրի, որը գոյություն է ունեցել շատրվանի շուրջ:

Այսօր շատրվանը մոռացության է տրված, սակայն գրականագետի համար մեծ հարց է, թե ինչպիսի նշանակություն կունենա դրա վերագործարկումը, քանի որ տեղացիների համար կորցված կյանքի հիշողությունն է, իսկ արտագաղթած և ժամանակ առ ժամանակ զբոսաշրջիկի կարգավիճակով վերադարձող գյումրեցիների համար՝ լուսանկարվելու վայր: Շատրվանը անցյալի վառ հիշողություն է, որը կապում է նրանց սեփական քաղաքային ինքնության հետ:

Բարեկարգման նախագիծը կատարված է զբոսայգու ուղղանկյուն 154 մ x 204 մ հատվածի համար: Վերանորոգման աշխատանքներն արդեն համաձայնեցված են Գյումրիի քաղաքապետարանի հետ:

Նախատեսվում է ուսանողների հետ համատեղ չափագրման աշխատանքներ իրականացնել, որը թույլ կտա լիարժեք նախահաշիվ պատրաստել՝ հասկանալու տարածքի ամբողջական վերականգնման արժեքը: Անահիտ Թարխանյանը համոզված է, որ այս սեպտեմբերին Երկաթե շատրվանի ապագան հստակ կլինի: