Մանկական այգի՝ կասկածելի տարրերով

Օղակաձև այգին սկսվում, ավելի ճիշտ ավարտվում է բոլորին հայտնի «Ռոսիա» կինոթատրոնով։ Արթուր Թարխանյանի, Սպարտակ Խաչիկյանի և Հրաչյա Պողոսյանի հեղինակած մոդեռնիստական այս շինությունը կառուցվել է քաղաքի ամենահին շուկայի տեղում ըստ Թամանյանի գլխավոր հատակագծի, բայց նոր ճարտարապետությամբ։ Սա այն դեպքերից է, երբ արվեստը պարտվեց ազգային հիշողությանը։ Խորհրդային միության փլուզումից հետո շուկան վերադարձավ իր տարածք՝ գրավելով կինոթատրոնի շենքը և իր ազդեցությունը սփռելով նաև զբոսայգու սկզբնամասի վրա։

Խանջյան փողոցի երկայնքով մինչև արհեստական լիճը ձգվում է Լունապարկը։ Այն գրավել է Օղակաձև այգու՝ Գրիբոյեդովի արձանից մինչև Զորավար Անդրանիկի հուշարձանն ընկած հատվածը։

Մանկական Լունապարկից հետո սկսվում է ոճային որևէ ընդհանրություն չունեցող սրճարանների շարան, որը շրջապատում է այս հատվածում պահպանված միակ արհեստական լճակը։

Մինչև 60-ականները՝ խորհրդային ձնհալը, այս հատվածը խիտ կառուցապատված էր, ասում է ճարտարապետ, պրոֆեսոր Կարեն Բալյանը։ Օղակաձև այգին նորովի գնահատվեց որպես հանրային տարածք և քաղաքի «թոքեր»։

Հենց այս հատվածը պիտի արտացոլեր ձնհալի ազատությունը։ Այստեղ Օղակաձև այգու նախագիծը լիովին իրականացվեց իր հիմնական սկզբունքներով՝ ամբողջականություն, կանաչ տարածք, ազատ տարածք, հասարակական տարածք։ 80-90-ականներից հետո, ըստ ճարտարապետի, այգու սկզբնական տեսքը խիստ խաթարվեց ճարտարապետական աղբով։

Ճարտարապետը նշում է, որ զբոսայգու այդ նույն հատվածում կառուցված հայկական մոդեռնիզմի վերջին շինություններից մեկը՝ ճարտարապետ Ստեփան Քյուրքչյանի նախագծած Սբ․ Գրիգոր Լուսավորիչ եկեղեցին, ամենաքիչը համապատասխանեց Օղակաձև այգու ամբողջականության հայեցակարգին՝ ըստ թամանյանական «Նախագիծ 2750»-ի։ Արդեն ավելի ուշ՝ 1990-ականներին, սկսվեց պոստմոդեռնիզմի ժամանակաշրջանը, որն ուղեկցվում էր քաղաքաշինական կարգապահության համատարած բացակայությամբ։ Օղակաձև այգու հայեցակարգը, փաստորեն, ոչնչացվեց։

2018 թվականին Երևանի Կենտրոն թաղապետարանի նախաձեռնությանը միացավ Միավորված ազգերի զարգացման ծրագիրը (ՄԱԶԾ): Ծրագրի շրջանակներում նախատեսվում էր մշակել հանրային տարածքների դիզայնի նոր մոտեցումներ քաղաքային իշխանությունների համար։ 2020 թվականին Ս․ Գրիգոր Լուսավորիչ մայր եկեղեցու հարևանությամբ գտնվող 5044 քմ հանրային տարածքի բարեկարգման խնդիրն իր վրա վերցրեց Ուկրաինայի հայերի միությունը,և կառուցվեց ժամանակակից սքեյթ-պարկը, տեղադրվեցին ոճային նոր լուսարձակներ ու նստարաններ։

Արդիականացվեց տարածքի ոռոգման համակարգը, լուսավորությունը փոխարինվեց, շների զբոսանքի տարածք առանձնացվեց, ու 1990-ականների ծառահատման հետևանքները վերացվեցին՝ նոր ծառեր տնկվեցին։

Ճարտարապետ Սերգո Տոնոյանը նշում է, որ «Ռոսիա» կինոթատրոնին հարող այգու հատվածը եղել է բնակելի հատված,որի բնակիչները մուսուլմաններն էին, Քուինբուրգերի տեղում, օրինակ, եղել է մզկիթ։

Ըստ Տոնոյանի, այգու այս մասը հավանաբար ամենալավ պահպանվածն է՝ այստեղ այդքան շատ չեն ավելացված շինությունները, համեմատած հարակից՝ մինչև Սայաթ-Նովա փողոց հասնող հատվածի, ապօրինի կառույցներն էլ համեմատաբար քիչ են։ Նոր ավելացված սքեյթ-պարկը ու սրճարաններն էլ իրենց բնույթով համապատասխանում են այգու՝ հանրային ժամանցի տարածք լինելու գաղափարին։

«Իրականում կարևոր է այդ ամենի որակն ու քանակը, թե ինչ որակի և տեսքի սրճարաններ են կառուցվում, դա է խնդիրը», - նշում է ճարտարապետ Սերգո Տոնոյանը։ Նա նաև թվարկում է, թե ինչ է հարկավոր, որ այգին համապատասխանի ժամանակակից քաղաքի պահանջներին։

«Պետք է առաջին հերթին ապօրինի կառույցներն ապամոնտաժել։ Նաև կա մի խնդիր, որը ավելի շատ էկոլոգների ոլորտից է․ պետք է այգու ծառերի վիճակն ուսումնասիրել և առողջացմանն ուղղված աշխատանքներ անել։ Մնացած հարցերը կարելի է մայթ կառուցելու, «բորդյուր» փոխելու մակարդակով լուծել», - ասում է Տոնոյանը։

Եթե ճարտարապետական տեսակետից խնդիրների լուծումն այս հատվածում մասնագետները շատ բարդ չեն համարում, վիճակն այլ է մշակութային, մարդաբանական ընկալման տեսանկյունից։

Պատմական գիտությունների թեկնածու, մշակութաբան, մշակութային մարդաբան Համլետ Մելքումյանի կարծիքով՝ հենց այս հատվածը խնդրահարույց է եղել տասնամյակների ընթացքում, և հիմա էլ խնդիրն ամբողջությամբ լուծված չէ։ Խորհրդային շրջանից սկսած տարածքը եղել է «կիսաօրինական, ֆորմալ և ոչ ֆորմալ օրենքները շրջանցողների գոտի», այդպես է ընկալվել և 2001 թ-ին՝ մինչև Սբ Լուսավորիչ եկեղեցու կառուցումը, և եկեղեցին էլ իր վրա է վերցրել հակասական ընկալման մի մասը։

«Մինչև 2015-16 թթ․ը տարածքը բաժանված էր երկու հիմնական սեգմենտի՝ կրոնական, կրոնական մարգինալացված և մանկական, որը հիմնական ծավալն էր զբաղեցնում։ Մնացած հատվածներից օգտվող մարդկանց պատկերը շատ խայտաբղետ էր, բայց այնտեղ հավաքվում էին ամենամարգինալ, հանրության կողմից մարգինալ ընկալվող խմբերը, օրինակ՝ էքսհիբիցիոնիստները, թմրադեղեր օգտագործողները։ Այնտեղ «ռազբոռկեքի» տեղերն էին, չարտոնված շների կռիվներ անցկացնելու վայր», - ասում է Համլետ Մելքումյանը։

Նրա խոսքով, այս տարածքը լուրջ խնդիրներ էր առաջացնում անվտանգության տեսանկյունից, մանավանդ կանանց ու երեխաների համար։ Եվ չնայած խնդիրն առ այսօր լուծված չէ, կամ լուծված է մոտ 60 տոկոսով, տարածքը զավթվել է բազմաթիվ բիզնեսների կողմից, որոնցից շատերն էլ մանկական են։

Մշակութային մարդաբանի կարծիքով, խորհրդային շրջանում այս խնդիրը լուծվում էր «Ռոսիա» կինոթատրոնի և Մանկավարժական համալսարանի շնորհիվ։ Հիմա այդ գործոններն առնվազն արդիական չեն․ օրինակ՝ կինոթատրոնն այլևս մշակութային կենտրոն չէ։ Նաև այգու վերականգմանը զուգահեռ հենց այս հատվածում են մնացել ծառերի մեջ կորած, աչքից հեռու որոշ անկյուններ, որտեղ կարելի է առանձնանալ, ինչից օգտվում են սիրահար զույգերը, թմրամոլներն ու այլոք։

Ինչ վերաբերում է սքեյթպարկին, ապա մասնագետի գնահատմամբ, այն գրագետ և որակյալ կառույց է, սակայն ընտրված վայրը նախատեսված էր որպես կանաչ և ջրային գոտի, և մշակութային առումով ցանկալի կլիներ հենց նմանատիպ լուծում գտնել։