Այգու ամենասպորտային գոտին

Ժամանակն էր շարունակել Թամանյանական նախագիծը։ Աշխատանքները սկսում են Ֆենիքս Դարբինյանի արվեստանոցում, և նախագծվում է զբոսայգու՝ մինչև Աբովյան փողոց հասնող տեղամասը։

1970-ականներին Խանջյան փողոցի 50 հասցեում, բնակելի շենքերի և պտղատու այգիների կողքին՝ Օղակաձև զբոսայգում, հայտնվեց մայրաքաղաքի մարզական կարևորագույն կառույցներից մեկը՝ Շախմատի տունը։ Շենքի առաջին քարը տեղադրել էր Տիգրան Պետրոսյանը։

Անսովոր եռանկյունաձև շենքի հեղինակը Ժաննա Մեշչերյակովան էր: Շինությունը շատերին շախմատային նավակ է հիշեցնում, իսկ ճակատը զարդարված է շախմատի պղնձակոփ, ոճավորված յոթ խաղաքարերով։ Հին երևանցիները լավ հիշում են այս շենքի զով գետնահարկը։ Ժամանակին այստեղ հավաքվում էին շախմատ խաղալու, ոմանք էլ պարզապես նստում էին տարածքում։

Օղակաձև զբոսայգում՝ Ռադիոտան դիմաց, 1985 թվականին տեղադրվեց Եղիշե Չարենցի հուշարձանը։ Հուշարձանի ճարտարապետն էր Ջիմ Թորոսյանը, իսկ քանդակագործը՝ Նիկողայոս Նիկողոսյանը։ Հուշարձանը կառուցված է բրոնզից, իսկ բարձրությունը 18,5 մետր է։

«Ես եկել եմ դարերից ու գնում եմ հաղթական». չարենցյան այս տողերով վեր է բարձրանում հավերժական կրակով հուշասյունը, իսկ հակառակ կողմում բխում են 40 աղբյուրներ, որոնք խորհրդանշում են Չարենցի ապրած տարիները։

Զբոսայգու չորրորդ հատվածում 2023 թվականի ապրիլի 25-ին մեծ շուքով բացվեց «Նեմեսիս» գործողության հերոսների հիշատակը հավերժացնող աղբյուր-հուշարձանը։ Հեղինակը ճարտարապետ Տիգրան Բարսեղյանն է: Հուշարձանը հավերժացնում է 1915 թվականին Հայոց ցեղասպանությունն իրականացրած երիտթուրք պարագլուխներից և 1918 թվականին Բաքվում հայերի ջարդերը կազմակերպողներից վրեժ լուծած հայորդիների հիշատակը:

Ադրբեջանի և Թուրքիայի արտաքին գործերի նախարարությունները դատապարտել են աղբյուր-հուշարձանի տեղադրումը։ Բաքուն «ահաբեկչության քաջալերում» էր անվանել հուշարձանի տեղադրումը և բացման հանդիսավոր արարողությունը: Իսկ Թուրքիան հայտարարել էր, թե «այդ ամոթալի հուշարձանի բացումը փառաբանում է հրեշավոր ահաբեկչությունների ճանապարհը բացած արյունալի գործողությունը»։

Գործող իշխանությունները բացառում են աղբյուր-հուշարձանի ապամոնտաժումը։

Հաջորդ հայտնի և «խնդրահարույց» տարածքը թենիսի կորտերն են։ 70-ականների երկրորդ կեսին թենիսի կորտերից երկուսը ձեռքի գնդակի խաղադաշտեր էին։ Լրագրող Մարկ Գրիգորյանը հիշում է, որ իր ուսանողական տարիներին այդ տարածքում էին մասնակցում ձեռքի գնդակի մրցաշարի։

2024 թվի հունվարին քաղաքապետ Տիգրան Ավինյանը հայտարարել էր, որ պետք է սկսել այգու վերականգնման ծրագիր և, ըստ Օղակաձև այգու տրամաբանության, այդտեղ թենիսի կորտեր չպետք է լինեին։

Հայաստանի թենիսի աջակցության հիմնադրամի նախագահ Յուրի Մկրտչյանը հիշեցրել էր, որ դեռ 1966 թվականից սկսած պետհամալսարանի դիմաց «Բուրեվեստնիկ» մարզական ակումբն էր, և թենիսի այս կորտերը կային, երբ դեռ այգին չկար։

Թենիսի կորտերի մշտական այցելուներն էլ են անհանգստացած քաղաքային իշխանության որոշումից, և փորձում են հասկանալ, թե ինչու է այգու վերակառուցումն սկսում պատմություն ունեցող կորտերից այն դեպքում, երբ տարածքն ուղղակի խեղդված է սրճարան-ռեստորաններով։

«Քաղաքի հենց կենտրոնում գտնվող թենիսի կորտերը հազվագյուտ, եզակի և ոչ ստանդարտ գործառույթ ունեն Երևանի՝ զարմանալի պլանավորված` օղակաձև զբոսայգու ոգով։ Սպորտային ենթակառուցվածքներում անցյալում արված այս ներդրումն ինքնին արժեքավոր է: Թեև տարածքը գտնվում է մասնավոր կառավարման ներքո, միևնույնն է՝ գործառույթի փոփոխության հարցը քաղաքապետարանի պարտականությունն է, ինչպես նաև այս տարածքի ապագայի մասին թափանցիկ գործընթացի ապահովումը», - նշում է քաղաքային պլանավորման մասնագետ և Planning Impact Foundation-ի համահինադիր Գլեբ Վիտկովը։

Հետազոտողը նշում է, որ նույնիսկ լավ որոշումները կարող են կորցրած հնարավորությունների սցենարներ դառնալ, եթե չլինի պատշաճ պլանավորում և հնարավոր տարբերակների գնահատում:

«Ոչ մի անբնական բան չկա տարածքների փոխակերպման գաղափարում, եթե այն արվում է այդ տարածքի արդիականության համար: Հատկապես, երբ խոսքը վերաբերում է հանրային տարածքներին, որոնց պահանջարկն ուղղակիորեն կապված է քաղաքացիների կենսակերպի և այցելուների փորձի փոփոխության հետ։ Կորտերի արժեքը պետք է որոշվի և փոխկապակցվի քաղաքաշինության ժամանակակից սկզբունքների և առաջնահերթությունների հետ, որը չափվում է ոչ միայն ուղիղ տնտեսական էֆեկտներով, այլև դրանց գոյության ընթացքում ձեռք բերված ոչ նյութական, խորհրդանշական կապիտալով», - նկատում է Գլեբ Վիտկովը։

2007-ին Խանջյան փողոցի երթևեկությունը թեթևացնելու նպատակով քաղաքային իշխանությունները որոշեցին դրա երկայնքով հոսող Գետառը խողովակի մեջ առնել։ Մինչ այդ գետը հոսում էր Հերացի փողոցից, անցնում Տնտեսագիտական համալսարանի և ԵՊՀ-ի միջև, ու դրանից հետո արդեն՝ Խանջյան փողոցին զուգահեռ։ Օղակաձև զբոսայգու տարածքով անցնող գետի փոքրիկ հետոտնային կամուրջը միացնում էր չորրորդ հատվածի հիմնական մասը Միքայել Նալբանդյանի արձանին հարող տարածքի հետ։ Գրողի անվան փողոցի վերջնամասում էլ 1965 թվականին տեղադրվեց նրա արձանը, որի ճարտարապետը Ջիմ Թորոսյանն էր, իսկ քանդակագործը՝ Նիկողայոս Նիկողոսյանը։

Դեռևս 2000-ականների սկզբից շատրվանների հարևանությամբ ստեղծվեց սրճարան, որի կողքին փոքրիկ կենդանաբանական այգի կար։ Մի քանի սեղանների վրա շարված էին ծլվլացող թռչուններով վանդակներ։

Եթե նախկինում տարածքը խնամված էր, գրավիչ՝ խիտ բուսածածկով, ապա 90-ականների երկրորդ կեսին և 2000-ականների սկզբին իրավիճակը կտրուկ փոխվեց։ Տարածքի կերպարանափոխության մանրամասները հիշում է Մարկ Գրիգորյանը։

«Մեզ մոտ առաջացավ մի էսպիսի պրակտիկա, որ Օղակաձև զբոսայգու հանրային տարածքի ինչ-որ հատվածներ, քանի որ չէին կարող սեփականաշնորհել, վարձով տվեցին 99 տարի ժամկետով։ Ես դա համարում եմ շատ-շատ կոպիտ սխալ, որովհետև ըստ էության այդ հանրային տարածքների հանրային լինելը ոչնչացվել է։ Այնտեղ հիմա տասնյակերով սեփականատերեր կան, և, օրինակ, ձևեր չկան էդ մարդկանց ասելու, որ դու իրավունք չունեիր սա վերցնեիր քո տրամադրության տակ։ Դա ոչ մի տրամաբանության մեջ չի մտնում», - նկատում է Մարկ Գրիգորյանը։