Ապագայի
ճարտարապետները

Գոյություն ունեն մի շարք կարծրատիպեր ճարտարապետություն մասնագիտության ու ճարտարապետների վերաբերյալ։ Օրինակ, որ ճարտարապետությունը եկամտաբեր մասնագիտություն է, ճարտարապետները ազդեցիկ մարդիկ են, բազմակողմանի կրթված, հանրության մեջ առանձնակի հարգանք վայելող և այլն։ Շատերը համալսարան դիմելիս ընտրում են ճարտարապետությունը՝ հետևելով նման կարծրատիպերին։ Սակայն հետո պարզ է դառնում, որ նույնիսկ 4 տարի համալսարանում սովորելը շատ քիչ է ճարտարապետ համարվելու համար։

Խնդիրներ են առաջ գալիս ավարտելուց անմիջապես հետո։ Փորձի բացակայության պատճառով աշխատանք գտնելը դժվար է, աշխատանք գտնելիս վարձատրությունն է ցածր, աշխատելու ժամանակ հասկանում ես, որ համալսարանում սովորածը բավարար չէ և այսպես շարունակ։

Համալսարանն ավարտելուց հետո ես չեմ ներկայացել որպես նախագծող ճարտարապետ: Ես օգնում եմ ուրիշ ճարտարապետների, որ իրենց գործն ավելի լավ անեն: Օրինակ, այժմ ասպիրանտուրան անցնում եմ Միլանի պոլիտեխնիկում, և իմ թեման փախստականների ճամբարի ու կացարանների վերաբերյալ է: Այստեղի ճարտարապետների ու քաղաքաշինարանների համար ստեղծում եմ գործիքներ, որպեսզի նրանք ավելի հեշտ նախագծեն:

Ստացվում է, որ սովորական ճարտարապետի հաստիքի համար թեկնածուները շատ-շատ են: Բայց ֆիրմաներն ավելի սպեցիֆիկ մասնագիտական պահանջներ են ունենում, ու եթե նեղ մասնագիտացում ունես, ավելի հեշտ է գործ գտնելը:

Եթե համեմատեմ մեր և մյուս համալսարանները, որտեղ սովորել եմ (PoliMi, KADK), Հայաստանում կրթական ծրագիրն այնքան էլ կապ չունի ինդուստրիայի հետ:

Եթե դիտարկենք մեր հիմնական «Ճարտարապետական նախագիծ» առարկան, մեր դասախոսները չեն սովորեցնում այն, ինչի մասնագետն են: Համարվում է, որ եթե դասախոսը ճարտարապետ է, նա կարող է ամեն ինչ սովորեցնել: Եթե ուսանողն ուզում է օդանավակայան գծել, դասախոսը համաձայնվում է, թեև ինքը երբեք նման բան չի նախագծել, ամբողջ կյանքում գծել է միայն մի քանի արտադրամաս, դրանում է մասնագիտացած:

Վերջերս մի նախագիծ էի նայում Հայաստանում: Ուսանողը փախստականների ճամբար էր գծել, որը իմ ասպիրանտական թեման է: Դասախոսն էլ, ինքն էլ տեղյակ չէին թեմայի էությունից: Արդյունքում, սխալներ կային, բայց անգամ հանձնախմբում դրա մասնագետը չկար, որ հասկանար դրանք:

Խնդրի լուծումը կրթությունը ինդուստրիայի հետ կապելու մեջ է: Այն ճարտարապետները, ովքեր ինդուստրիայում ինչ-որ գործունեություն են ծավալում, պետք է գան համալսարան ու մատուցեն անձնական փորձով հիմնավորված գիտելիք:

Մեր երկրում պետք է լինի կոնկրետ գիտական աշխատանքների պահանջարկ, որը բխում է ոլորտում առկա բացերից: Համալսարանը պետք է ունենա ֆինանսավորում տարբեր սեկտորներից, օրինակ՝ անշարժ գույք, կադաստր, բիզնես և այլն: Ըստ այդ պահանջարկի, կարելի է ձևավորել ասպիրանտական ծրագիր և ընդունել կոնկրետ հետազոտողների: Այսպես ասպիրանտի աշխատանքը ռեալ կիրառություն կգտնի ոլորտում և կսպասարկի ինդուստրիան:

Հայաստանում կա «The Integrated Design Process» (IDP) ինտեգրված նախագծման մեթոդի պակաս։ Ես մեկնեցի Միացյալ նահանգներ` մասնագիտանալու էներգաարդյունավետ NET ZERO տների նախագծման, հաշվարկման մեջ։

Եվ ինձ համար բացվեց շենքերի նախագծման մի այլ մեթոդիկա, որը լիովին տարբերվում էր հայաստանյան փորձից։ Նախագծման մեջ հաշվի էին առնում ամեն մանրուք՝ պատի շերտերից, տանիքի թեքությունից, պատուհանի կողմնորոշումից, օդափոխման համակարգի էներգածախսից մինչև օգտագործված շինարարական նյութերի կյանքի ցիկլի գնահատում (life-cycle analysis)։

Իրականում, այդ խնդիրները նպաստեցին իմ մասնագիտական որակավորման աճին։ Շենքերը պիտի ունենան այդ ճկունությունը (անգլ. "resiliency"), որպեսզի ենթարկվեն արագ փոփոխության և դիմակայեն բնական կամ մարդածին աղետներին: Ճիշտ նախագծման շնորհիվ մենք կարող ենք ստանալ մաքսիմալ էֆեկտիվ և շինարարության համար մատչելի կառույց։

Ավարտելով Ճարտարապետաշինարարական համալսարանի մագիստրատուրան՝ տեղափոխվեցի Թիֆլիս։ Մի որոշ ժամանակ գնում էի հարցազրույցների` բոլորը պահանջում էին փորձ։

Մեր համալսարանի ուսուցման համակարգում ամենամեծ խնդիրը շինարարական պրակտիկայի բացակայությունն է: Պրակտիկան ծրագրով պարտադիր է, սակայն կրում է ձևական բնույթ։

Մի շարք հարցազրույցներ անցնելուց հետո վերջապես կանչեցին աշխատանքի։ Վրաստանում հիմանականում աշխատում են Archicad և Revit ծրագրերով, որոնցով մինչ այդ շատ քիչ էի աշխատել: Ինքնուրույն սովորեցի ծրագիրը, բայց անցավ երկու ամիս, գործատուն հրաժարվեց աշխատավարձ վճարել:

Վրաստանում ևս մեկ կարևոր խնդրի բախվեցի: Գրեթե յուրաքանչյուր արվեստանոց պահանջում էր աշխատանքային փորձ քաղաքապետարանի հետ։ Այստեղ, ի տարբերություն Երևանի քաղաքապետարանի համակարգի, ամեն բան ներբեռնվում է էլեկտրոնային եղանակով: Որոշ ժամանակ անց հրավեր ստացա այլ արհեստանոցներից և շուրջ մեկ տարի է՝ ստաբիլ աշխատանք ունեմ:

Ճարտարապետության հետաքրքրությունը հենց դրանում է, այն երբեք մի տեղում չի կանգնում: Կախված մարդու պահաջներից, միշտ գալիս են նոր տեխնոլոգիաներ, նոր գործառույթներ, նոր նյութեր, ու այս ամենը չի թողնում ձանձրանալ:

Ես հաշվողական (computational/parametric) ճարտարապետության ջատագով եմ և ամեն ինչ անում եմ, որ այս ուղղությունն ու մտածելակերպը տարածվեն Հայաստանում։

Նման մոտեցումներ այստեղ չեն սովորում, ու շատ անգամ ստիպված ենք զրոյից մարզել մեր աշխատակիցներին և նույնիսկ խնդրել, որ համալսարանում սովորած շատ բաներ պարզապես մոռանան։

Լրացուցիչ խնդիրներ են ծագում, երբ ստեղծում ես սեփական գործը: Ձեռներեցը ստիպված է ինքնուրույն (մի ձև) սովորել ֆինանսական մենեջմենթ, բրենդային ռազմավարություն, պրոեկտ մենեջմենթ, բիզնես ադմինիստրացիա, ղեկավարում․․․ Կարող ես լավ ճարտարապետ լինել, բայց ստեղծածդ կառույցը չգոյատևի հենց այս գիտելիքի պակասի պատճառով:

Մեր մասնագիտական համայնքում չկա դիսկուրս և դրա համար հարթակ: Հայաստանում կար դիսկուրս, երբ նեո-կլասիցիստներն ու մոդեռնիստները պայքարում էին միմյանց դեմ իրենց նախագծերով: Յուրաքանչյուր նախագիծ պատասխան էր մի այլ նախագծի, որի հետ դիալոգ էր տեղի ունենում: Հիմա ճարտարապետությունը ընկալվում է շատ նյութական մակարդակի վրա, որպես շինարարություն, որտեղ դուրս են մղվել ճարտարապետության մշակութային, քաղաքական ու մետաֆիզիկական գործոնները։

Մեկ այլ խնդիր է իսկական, բովանդակալից ու թափանցիկ մրցույթների բացակայությունը, որոնք միշտ բերում են նոր մտքեր, նոր տաղանդներ ու հանդսանում են առողջ մրցակցության բացառիկ առիթներ։ Շատ ճարտարապետներ չեն կարողանում իրենց նախագծերով արտահայտվել, այլ՝ միայն խոսքով, որը միշտ մանիպուլացման կամ լռեցման ենթակա է։

Ու վերջում (ոչ պակաս կարևոր) համապետական մասշտաբով քաղաքաշինական մոտեցման պակասն է: Բացակայում են պարզ օրենքներ, որոնք թույլ չէին տա, օրինակ, կլասիկ ոճի լուսատուներ կախել Ռոսիա կինոթատրոնում կամ 200 տարեկան տուֆի ճակատը ներկել:

Բոլոր խնդիրները կարող են լուծվել կրթությամբ և երկարաժամկետ նպատակներով, ճարտարապետության մասին համընդհանուր գիտակցությունը բարձրացնելով ու մոտեցումները բարեփոխելով: Այդ ամենը հնարավոր է իրականացնել համայնքի ուժերով։

Վերջին շրջանում արագ զարգանում են հաջողված արվեստանոցները՝ մշտապես ունենալով նոր, թարմ մտածողությամբ մասնագետների կարիք։ Փաստորեն ոլորտում լավ մասնագետների պահանջարկը մեծանում է, սակայն դեռևս լուրջ խնդիր է նրանց վարձատրությունը:

Մեծագույն խոչընդոտը, որին բախվել եմ կարիերայի ընթացքում, ցածր աշխատավարձերն են։ Կարծում եմ՝ առավել համակարգային ու ստրատեգիկ լուծումը միջազգային շուկա դուրս գալն է: Ճիշտ այդպես ՏՏ ոլորտը ծաղկեց մեր տաղանդավոր մասնագետների և արտասահմանյան մեծ, հարուստ կազմակերպությունների համագործակցության շնորհիվ։

Բացի այդ, հաճախ եմ ստիպված լինում ապացուցել, հիշեցնել, հաստատել ու վերահաստատել իմ մասնագիտական արժեքը, որովհետև մեզ մոտ կին և ճարտարապետ եզրույթները մի կաթսայի մեջ չեն եփվում։

Ինքս երկար եմ պայքարել համալսարան ընդունվելու համար, հայրս դեմ էր՝ ճարտարապետությունը համարելով բացառապես տղամարդու աշխատանք։ Համալսարանում որոշ դասախոսների կողմից լսում էինք, որ տղաները ավարտելուց հետո դառնում են ճարտարապետ, իսկ աղջիկները՝ դիզայներ։ Մեր հասարակությունը դեռ լիովին պատրաստ չէ կին ճարտարապետ տեսնելուն։ Նման վերաբերմունքն իմ մեջ առանձնակի համառություն և հավելյալ մոտիվացիա է ձևավորել` դառնալու Հայաստանում ոլորտի լավագույններից, ոգեշնչելու աղջիկներին ընտրել իրենց հոգեհարազատ մասնագիտությունը։

Ճարտարապետ միանգամից չեն դառնում: Կարծում եմ, պետք է վաստակել այդ կոչումը։ Իհարկե, հենց սկզբից կարող է մարդ ունենալ ճարտարապետի մտածողություն: Բայց պետք է անընդհատ աշխատել, դա շարունակական պրոցես է, ապրումներ, բարդ ու թվացյալ անլուծելի խնդիրների հետ պայքար։

Ճարտարապետությունն իմ կարծիքով ավելին է, քան պարզապես մասնագիտություն, ավելին է, քան պարզապես մի կառույց կառուցելը։ Ճարտարապետությունը կարող է դաստիարակել մարդուն, քաղաքացուն և հակառակը՝ ստեղծել անդեմ միջավայր, որում մարդը կկորցնի որակներ։

Ես միշտ հիացել եմ մեր ազգային մտածողությամբ օժտված ճարտարապետներով, նրանց գլուխգործոցներով, վարպետներով։ Մենք բոլոր ժամանակներում ունեցել ենք նման մեծություններ՝ Տրդատ, Մոմիկ, Հովնան, Մանվել, մինչև Թամանյան, Ռաֆո Իսրայելյան, Գրիգոր Աղաբաբյան, հետո՝ Ջիմ Թորոսյան, Գուրզադյան և այլն։ Այդ մարդիկ իրենց ժամանակի մեջ նորարար էին։

Մասնագիտական գործունեության սկզբում և հիմա շատ խնդիրներ են առաջ գալիս։ Հաճախ պատկերացումներդ, մտքերդ, գաղափարներդ ու ապրումներդ հասանելի չեն պատվիրատուին։ Հաճախ էդ ամենը արժեք չեն նրանց համար։ Պիտի աշխատել, փնտրել ու փնտրել։ Հիմնական խնդիրները երևի դրանք են, թե չէ փորձն ու մասնագիտական հմտությունները միշտ էլ կլուծվեն, միշտ էլ հմտանալու տեղ ունի մարդը։ Սկզբում կդժվարանաս էդ հարցում, հետո հաճույք կստանաս՝ արագ արդյունք ստանալով։ Դրանք կդառնան փոքրիկ հաղթանակներ։

Ես մեծացել եմ ճարտարապետների ընտանիքում: Ուսման տարիների ամենամեծ խնդիրը, որը գիտակցել եմ հետահայաց, համալսարանն ավարտելուց հետո, բոլորի, այդ թվում՝ ողջ դասախոսական անձնակազմի սխալ պատկերացումներն են սովորելու վերաբերյալ:

Մեզ չեն սովորեցրել՝ ինչպես «սովորել»: Դպրոցից սկսած նաև համալսարանում միակ մոտիվացիան գնահատականն է։ Հետո, ապագայում, գործի մեջ, գնահատականին փոխարինում է փողը: Երբ սովորում ես արդյունքի համար, ամբողջ սովորելու ընթացքը անգիտակից է տեղի ունենում, դրա համար մեզանից շատերը չեն հիշում, թե ինչու և ինչպես սկսվեցին Համաշխարհային պատերազմները, կամ՝ ինչ են վիրուսներն ու բակտերիաները: Այսպիսով, սովորելը կրում է ձևական բնույթ:

Հայաստանում ճարտարապետական ոլորտի խնդիրները շատ են՝ սկսած ոլորտում կրթական համակարգի ու պետական կառավարման մարմինների աշխատանքից, անձնակազմից մինչև առկա պահանջարկի որակ:

Ամենամեծ խնդիրը, թերևս, ճարտարապետության մասին մարդկանց թյուրընկալումն է: Մեծածավալ բնակարանաշինության վատ որակը Հայաստանում վկայում է, որ մարդիկ չեն հասկանում ճարտարապետության էությունը:

Ճարտարապետին ընտրելիս առավելությունը տալիս են ցածր գնին ու գեղագիտական և ֆունկցիոնալ տեսանկյունից անորակ նախագծող ֆիրմաներին: Արդյունքում, քաղաքի ամենանոր թաղամասերը որակով ու տեսքով զիջում են անգամ սովետական ժամանակներում կառուցված շենքերին, որոնք այժմ հնացել են, բայց ֆունկցիոնալ առումով շատ հարմարավետ են: Սա ինքնուրույն լուծվող խնդիր չէ:

Խնդիրը կառուցվածքային է՝ մեկտեղված կրթական համակարգի ու ոլորտում պետական կառավարման համակարգի բացերի հետ: Սակայն պետք է նաև հաշվի առնել, որ այն շենքերը, որ մենք նախագծում ենք ու նախագծելու ենք, փոխում են իրենց միջավայրը և գուցե ինչ-որ բան սովորեցնում հասարակությանը: