Արդյունաբերական կենտրոնի «ժառանգությունը»

Դարից ավելի է` Ալավերդի քաղաքի տնտեսության մեջ առանցքային դեր է խաղում պղնձաձուլական գործարանը: 19-րդ դարի վերջին բնակավայրը վերջնական ձևավորվել է պղնձի հանքերի և ձուլարանի շուրջ` Դեբեդ գետի կիրճում:

Խորհրդային ինդուստրիալիզացիայի տարիներին Ալավերդին մեծ ներդրումների շնորհիվ դարձավ լեռնամետալուրգիական արդյունաբերության կենտրոն` մինչև 1990-ականները:

Երկրաշարժից հետո` սոցիալ-տնտեսական անցման տարիներին Ալավերդիում դադարեցին աշխատել պղնձաձուլման գործարանը, կարի ֆաբրիկան, գարեջրի և կաթնամթերքի արտադրման գործարանները, նվազեց շինանյութերի արտադրությունը:

Սակայն ընդամենը մի քանի տարի անց` 1997 թ․ Ալավերդի քաղաքում վերաբացվեց հանքարդյունաբերությունը, թեև պղնձաձուլական գործարանը, աշխատելով առանց արտանետումների մաքրման սարքավորումների, մշտապես վտանգ է ներկայացրել շրջակա միջավայրի համար:

2017 թ-ին Ալավերդի քաղաքը խոշորացվել է՝ ընդգրկելով Աքորի, Հաղպատ, Ջիլիզա, Կաճաճկուտ, Ծաղկաշատ համայնքները:

ՀՀ Շրջակա միջավայրի նախարարության «Շրջակա միջավայրի մոնիթորինգի և տեղեկատվության կենտրոն» ՊՈԱԿ-ի տվյալներով՝ 2017 թ-ին Ալավերդի քաղաքում կատարվել են ընդհանուր փոշու, ծծմբի երկօքսիդի, ազոտի օքսիդների և ածխածնի մոնօքսիդի դիտարկումներ: Քաղաքում և հարակից համայնքներում գործել են ակտիվ նմուշառման երեք դիտակայան և պասիվ նմուշառման 42 դիտակետ:

Ստացիոնար դիտակայաններից ակտիվ նմուշառմամբ վերցվել է օդի 2 560, շարժական դիտակետերից, պասիվ նմուշառմամբ, 3 931 փորձանմուշ: Ստացիոնար դիտակայանում կատարվել է ածխածնի մոնօքսիդի, ծծմբի երկօքսիդի և ազոտի օքսիդների 122 380 դիտարկում:

2018 թվականի տարեվերջին` կառավարության կողմից տուգանվելուց հետո, գործարանը, հայտնվելով ֆինանսական ճգնաժամի մեջ, կասեցրեց աշխատանքները:

Պղնձաձուլարանն այս պահին չի գործում, բայց աշխատանքներ են տարվում տեխնոլոգիական հնարավոր լուծումներ և ներդրողներ գտնելու ուղղությամբ:

Ըստ Լոռու մարզպետարանի պաշտոնական կայքի՝ գործարանը շահագործող «Արմենիան Քափր Փրոգրամ» ընկերությունը պարտավորվել է արտանետումների համապատասխան թույլտվություն ստանալ՝ ներկայացնելով անհրաժեշտ փաստաթղթեր: Կառավարության դիրքորոշման համաձայն՝ միայն հստակ ծրագիր ունենալու դեպքում կտրամադրվի արտանետումների հետ կապված արտոնություն:

«Երիտասարդ Ալավերդի» ՀԿ նախագահ Վահե Պարանյանի խոսքով` Ալավերդիում ծանր մետաղներով աղտոտվել են Դեբեդ գետը և տարածքի հողերը: Բնապահպանական խնդիրները նկատում են նաև Ալավերդու բնակիչները, թեև պատճառներն այլ տեղ են փնտրում:

«Ստեղ ծնվել, մեծացել եմ, կյանքիս մեջ չեմ տեսել, որ Դեբեդում ձուկ չլինի: Հիմա Սպիտակից, Կիրովականից ներքև մի հատ ձուկ չես գտնի»,- նկատում է Ռաֆիկ Իսրայելյանը: Նրա կարծիքով, Վանաձորում արտադրվող ամոնիակի մնացուկը լցվում է գետը, ջրի թունավորման ու ձկնապաշարի ոչնչացման պատճառ դառնում:

Ալավերդիով հոսող Դեբեդ գետը և քաղաքի անտառները տարածվում են մինչև Վրաստան և Ադրբեջան` կազմելով տարածաշրջանի ընդհանուր էկոհամակարգի մաս: Հետևաբար, քաղաքի էկոլոգիական հիմնախնդիրները մեծ ազդեցություն են ունենում ամբողջ Հարավային Կովկասի վրա:

2019-ի հունիսի 19-ին «Հանրային իրազեկման և մոնիտորինգի կենտրոն» ՀԿ-ի կողմից կազմակերպված իրազեկող միջոցառման ընթացքում հարց բարձրացվեց՝ հողերի աղտոտվածության խնդիրը պետական մակարդակով ինչպե՞ս կարող է լուծվել:

Շրջակա միջավայրի նախարարության շրջակա միջավայրի պահպանության, տնտեսական մեխանիզմների, ստանդարտների և տեխնիկական կանոնակարգերի բաժնի պետ Արթուր Ղավալյանը պարզաբանում է` Հայաստանում հողի մոնիթորինգ պաշտոնապես դեռ արված չէ:

Այդ նպատակով պետական բյուջեից գումար կհատկացվի մինչև 2022 թվականը: «Վնասակար նյութերի պարունակությունը հողում դեռ չի նշանակում, որ հողը աղտոտված է հենց այդ նյութերով: Հայաստանում, մանավանդ լեռնային շրջաններում, մենք ունենք հողերի ֆոնային աղտոտվածություն», - նշում է Արթուր Ղավալյանը:

«Երիտասարդ Ալավերդի» ՀԿ նախագահ Վահե Պարանյանն առաջարկում է շրջակա միջավայրի աղտոտվածության մակարդակը չափելու պիլոտային ծրագիր իրականացնել՝ սկսելով Ալավերդուց:

Ալավերդի համայնքի 2018 թ․ շրջակա միջավայրի պաշտպանության համար բյուջեով նախատեսված է եղել մոտ 282 մլն դրամ, փաստացի ծախսվել է 270 մլն 395 հազ․դրամ։

«Ալավերդին և մյուս համայնքները, որոնք տարիներ շարունակ բնապահպանական և առողջապահական ուղղվածություն ունեցող սուբվենցիաներ են ստացել, միշտ չէ, որ նպատակային են օգտագործել դրանք: Հիմնական գումարները ինչ-որ տեղ օգտագործվել են քաղաքաշինական նպատակներով, օրինակ՝ ասֆալտապատման»,-պարզաբանում է Լոռու մարզպետարանի բնապահպանության բաժնի պետ Արտակ Դեմիրչյանը:

Նրա գնահատմամբ, համայնքների ներկայացրած բնապահպանական, առողջապահական սուբվենցիոն ծրագրերում հանրության ներգրավումը չափազանց քիչ էր, ինչի հետևանքով այդ ծրագրերը հաջողություն չեն ունեցել:

«Եթե մենք սուբվենցիաների տեսքով ստանում ենք «իքս» գումար, մենք դա պետք է ինչ-որ մի կերպ ներկայացնենք արտասահմանյան դոնոր կազմակերպություններին՝ որպես բնապահպանական ծրագրի մի մաս` 20 տոկոսի չափով, որպեսզի եռապատիկ, հնգապատիկ հնարավոր լինի տվյալ գումարները ավելացնել և շատ ավելի մեծ գործեր իրականացնել»- ասում է Դեմիրչյանն ու նշում՝ սա դեռևս չի հաջողվում իրագործել:

Համայնքային բյուջեի կազմման, ծախսերի առաջնահերթության որոշման, վերահսկման և այլ գործընթացներում հանրության մասնակցությունը պասիվ է` նշում են թե՛ պետական, թե՛ հասարակական կառույցների ներկայացուցիչները:

Դրանք մնում են փոքրաթիվ ակտիվ քաղաքացիների ու հասարակական կազմակերպությունների ուշադրության կենտրոնում:

Այս փաստը ևս մեկ անգամ վերահաստատվեց «Հանրային իրազեկման և մոնիտորինգի կենտրոն» ՀԿ կողմից, ԵՄ համաֆինանսավորմաբ իրականացված «Համայնքային բյուջեի վերահսկողություն՝ երկխոսության միջոցով» ծրագրի շրջանակում իրականացված ուսումնասիրության արդյունքում»: