Կյանքը՝
հարավային սահմանին

Համայնքի բնակչությունը հիմնականում աշխատում է Ագարակի պղնձամոլիբդենային կոմբինատում (1010 մարդ), ռուսական սահմանապահ զորքերում, հայկական բանակում: Մեծ թիվ են կազմում նաև այգեգործությամբ զբաղվողները:

Սակայն իրենց սոցիալական կյանքը գնահատելիս մեղրեցիները նշում են, որ իրենց քաղաքում ապրանքները շատ ավելի թանկ են, քան մայրաքաղաքում:

«Մարդիկ գնում են 400 կմ, ապրանք բերում, հո Երևանի գնով չեն դնի ծախի: Հեռավորությունը մեծացնում է ծախսերը՝ բենզինի, գազի, նաև ժամանակի կորուստ ենք ունենում»,- ասում է տաքսու վարորդ՝ երկու տղայի հայր 64-ամյա Յուրա Սարգսյանը:

Յուրան հիշում է՝ խորհրդային տարիներին Երևան էին հասնում 3 ժամում՝ կարճ ճանապարհով, որն անցնում էր Նախիջանի միջով:

Հայ-ադրբեջանական բախումների հետևանքով փակված սահմանները անգործության մատնեցին երկաթուղին: Այսօր մեղրեցիները Երևան են հասնում այլընտրանքային ճանապարհով՝ 7 ժամում:

Յուրայի տաքսին սլանում է հայ-իրանական սահմանի երկայնքով: Ճանապարհի աջ կողմով միջսահմանային Արաքս գետն է հոսում, ձախ կողմում երկաթգիծն է:

«Էն տարիներին ավտոբուսի վարորդ էի՝ Մեղրի-Երևան երթուղու վրա վերջին անգամ Նախիջևանով անցա 1989 թվին: Գնացք էլ կար, ամեն օր գիշերը 12-ն անց կեսին Ագարակից մեկնում էր Երևան, առավոտյան 9-ին հասնում էինք: Հիմա էլի լավ է, որ Իրանի հետ ազատ վիզային ռեժիմ ունենք, մարդիկ գնում են, ավելի մատչելի գնով առևտուր անում իրենց տան համար, գոնե մի բանից օգտվում ենք»,- պատմում է Յուրան:

2016 թվականի հունիսից Հայաստանի և Իրանի միջև ազատականացվեց մուտքի արտոնագրային ռեժիմը, ինչը երկու երկրների քաղաքացիներին ազատ տեղաշարժի հնարավորություն տվեց:

Մեղրիում բնակվող մասնագիտությամբ դերձակ Արուսյակ Ազատյանը պատմում է, որ մայրը հաճախ է անցնում սահմանը, հասնում Իրանի Ջուլֆա քաղաքում գտնվող «Արազ» ազատ տնտեսական գոտի, տան համար գնումներ կատարում ու նույն օրն էլ հետ վերադառնում Մեղրի:

«Գները բավական մատչելի են, օրինակ՝ 1 կիլո լոլիկը 200 դրամ է, իսկ մեզ մոտ դեռ ավելի վաղ գարնանը 1500 դրամ էր, դե՝ պատկերացրեք տարբերությունը: Կամ՝ 3 լիտրանոց գազի բալոնը Մեղրիում լցնում ենք 2300 դրամով, էնտեղ՝ 500 դրամով: Շինանյութն է մատչելի, շատերն էնտեղից բերած շինանյութով վերանորոգեցին իրենց տները: Մեղրեցիների համար բավականին հարմար տարբերակ է»,- ասում է երկու որդիների մայրը:

2016 թվականից Մեղրի բազմաբնակավայր համայնքի ղեկավար ընտրվեց Մխիթար Զաքարյանը, ով 8 տարի շարունակ զբաղեցրել էր Ագարակի քաղաքապետի պաշտոնը:

Մխիթար Զաքարյանի խոսքով՝ համայնքի առաջնային խնդիրներից է գազիֆիկացումը: Չնայած Մեղրի ու Ագարակ քաղաքներում տեսանելի են նոր անցկացված գազատար խողովակները, այդուհանդերձ, բնակիչները դեռևս շարունակում են բալոնով գազ գնել: Համանքի ղեկավարը նշում է, որ Մեղրիի և Ագարակի համար կառուցված է գազաբաշխման ցանցը, ինչում իր ներդրումն է ունեցել ԻԻՀ կառավարությունը:

Դեռևս 2011 թվականի դեկտեմբերին Իրանի և Հայաստանի կառավարությունների միջև ստորագրվեց հուշագիր, որով Իրանի կառավարությունը համաձայնվեց որպես դրամաշնորհ 2 մլն դոլար տրամադրել Հայաստանում Իրանի հետ սահմանամերձ բնակավայրերի (Մեղրի և Ագարակ համայնքների) գազաբաշխման ցանցի կառուցման ծրագրի իրականացման համար:

Իր հերթին Հայաստանի կառավարությունը ստանձնեց տրամադրվող միջոցների հաշվին ապրանքների մատակարարման և ծառայությունների մատուցման գործարքներից գանձվող հարկերի, մաքսատուրքերի և այլ պարտադիր վճարների հետ կապված ծախսերը:

Ծրագրի շրջանակներում Մեղրիում անցկացվեց շուրջ 26,5 կմ, իսկ Ագարակում՝ 4,8 կմ երկարությամբ տարբեր ճնշման գազատարներ։

Մեղրիի գազամատակարարումն ապահովելու նպատակով կառուցվել է շուրջ 1 կմ երկարությամբ բարձր ճնշման գազատար և գազաբաշխիչ կայան, որը նախատեսված է նաև քաղաքի հարակից բնակավայրերի գազամատակարարման համար։ Արդյունքում՝ ամբողջությամբ գազիֆիկացվել են Մեղրին և Ագարակի շուրջ 50 տոկոսը։ Գազաբաշխման ցանցի կառուցման աշխատանքներն իրականացնում է իրանական «Սաներջի» ընկերությունը։

Դրամաշնորհը ստանալուց 5 տարի անց՝ 2016 թվականի դեկտեմբերի 21-ին, էներգետիկ ենթակառուցվածքների և բնական պաշարների նախարարությունը հայտարարեց, որ ավարտվել են Իրանի հետ սահմանամերձ Մեղրի և Ագարակ համայնքների գազաբաշխման ցանցի կառուցման աշխատանքները։ Քաղաքներում վառվեց խորհրդանշական կրակը, և տրվեց գազամատակարարման մեկնարկը, սակայն մինչ օրս էլ Մեղրիի և Ագարակի բնակիչները զրկված են կապույտ վառելիքից:

Քաղաքացիական լրագրող մեղրեցի Վարդ Մարտիրոսյանը մտահոգված ասում է, որ քաղաքի բնակչությունը Մեղրիի ջուրը վախենալով է օգտագործում, համոզված լինելով, որ հանքի շահագործման հետևանքով այն պարունակում է ծանր մետաղներ: «Բաժակի մեջ լցված ջրից էլ երևում է, որ այն մաքուր չէ»,- ասում է Վարդ Մարտիրոսյանը:

Մեղրիի բնակիչները հանրային մեծ դժգոհությունը հանրագրով ներկայացրել են ՀՀ վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանին, որի արդյունքում Լիճքի հանքի շահագործումը ժամանակավորապես դադարեցվել է:

Այժմ հանքավայրի շահագործման հարցը քննվում է ՀՀ վարչական դատարանում: Հայցվորը՝ «Էկոլոգիական իրավունք» ՀԿ-ն, պահանջում է չեղարկել Լիճքի պղնձի հանքավայրի շահագործումը թույլատրող փաստաթղթերը, քանի որ հանքավայրի մի մասը գտնվում է «Արևիկ» ազգային պարկի տարածքում: Իսկ ՀՀ հողային օրենսգրքի 19-րդ հոդվածի 5-րդ կետի համաձայն՝ հատուկ պահպանվող տարածքների հողերի վրա դրանց գործառնական նշանակությանը և սահմանված իրավական ռեժիմին հակասող ցանկացած գործունեություն արգելվում է:

Սակայն Լիճքի գյուղացիներից շատերը վաճառել են իրենց հողատարածքները ընկերությանը: Գյուղի բնակիչներից Իշխան Պողոսյանը պղնձի հանքի դեմ պայքարողներից է: Նա չի լքել գյուղը և չի վաճառել իր սեփական հողատարածքները:

«Մեղրիի համայնքապետարանը առել է գյուղացիներից հողատարածքները և վարձակալությամբ տրամադրել հանքը շահագործող ընկերությանը՝ տարեկան 18 միլիոն դրամի դիմաց: Բա 18 միլիոնի համար գյո՞ւղ են քանդում: Հենց ավագանու նիստի ժամանակ են հայտարարել»,- ասում է Իշխան Պողոսյանը:

Մինչդեռ Մխիթար Զաքարյանը նշում է, որ գյուղացիներն այդ հողերը չէին մշակում, իսկ Մեղրի տարածաշրջանում գյուղատնտեսությունը զարգանում է Արաքսի ափամերձ հովտում գտնվող գյուղերում:

«Էդ հողերի բնակիչները իջել են Մեղրիում ու Ագարակում են ապրում հիմնականում՝ հողերն անմշակ թողնելով: Երիտասարդությանը տեղում պահելու, բնակչությունը ավելացնելու ամենակարճ ու երաշխավորված ճանապարհը հանքարդյունաբերության զարգացումն է»,- նշում է Մեղրի համայնքի ղեկավարը:

Նա համոզված է, որ մեկ տարի հետո Լիճք գյուղը բանավանի կվերածվի: Օրինակ է բերում Ագարակ քաղաքը, որը ժամանակին ստեղծվեց Ագարակի պղնձամոլիբդենային հանքի աշխատելու արդյունքում: Այսօր Ագարակի բնակչությունը հասնում է 5000-ի:

«Ամենափոքր հանքարդյունաբերական ձեռնարկությունը աշխատելուց հետո ինքն իր մուլտիպլիկատիվ էֆեկտը ունենում է, ասեմ, որ դա անգամ ազդելու է Լիճքի հարևանությամբ գտնվող Տաշտուն գյուղի վրա: Անկեղծ ասած, էնտեղ ապրելու ուրիշ տարբերակ էլ չեմ տեսնում: Պատրաստվում ենք Լիճքում նոր մանկապարտեզ կառուցել 20 երեխայի համար, ճիշտ է՝ էս պահին երկու երեխա է, բայց համոզված եմ, որ մյուս տարի էդ թիվը կհասնի 20-ի»,- վստահեցնում է Մխիթար Զաքարյանը:

«Մանկապարտեզն ո՞ւմ համար են սարքում, որ ո՞ւմ էրեխան գնա, երբ մարդ չկա: Գյուղից մի քանի հոգի մարդ են ընդունել, որ բերանները փակեն: Էս աշխատատեղ բացել չէ, էս գյուղը ոչնչացնել է, բայց չէ՞ որ մեր պապերը էս ժառանգությունը թողել են, որ մենք ապրենք էստեղ, ոչ թե մի փողատեր գա ու մեզ ասի՝ գնացեք: Նախիջևանը մեզնից 5 կմ է հեռու, պատերազմի ժամանակ պայքարել ենք, սահման ենք պահել, որ էսօր մեզ մեր տնից հանե՞ն: Էս ազգային անվտանգության խնդիր է, պետությունը պետք ա սրա դեմն առներ ու թույլ չտար»,- ասում է Իշխան Պողոսյանը:

Լիճքի դպրոցը երկու աշակերտ ունի, դպրոցի ուսուցիչները նշում են, որ տարիներ առաջ աշակերտների թիվը հասնում էր 40-ի: «2008-ին 26 աշակերտ ունեինք, տարեցտարի նվազեց: Փախել են բոլորը», - ցավով ասում են Լիճքի դպրոցի ուսուցիչները:

Իրանի հետ բաց սահմանը նոր հետաքրքրություն է հաղորդել համայնքի բնակիչներին հարևան երկրի մշակույթի, ինչպես նաև Իրանի տարածքում գտնվող հայկական ժառանգության նկատմամբ: Հայաստանցի զբոսաշրջիկները հայ-իրանական պետական սահմանը հատելուց հետո ընդամենը երկու ժամում հասնում են Ջուլֆա քաղաքի Սուրբ Ստեփանոս վանք, Հովվի եկեղեցի և Սուրբ Մարիամ Աստվածածին եկեղեցի:

Նկատելի է նաև իրանցի զբոսաշրջիկների մեծ հոսքը դեպի Հայաստան: Ըստ ՀՀ զբոսաշրջության պետական կոմիտեի տվյալների` 2017 թվականին Հայաստան է այցելել մոտ 220 հազար իրանցի, ինչը 16%-ով ավելի է 2016 թվականի ցուցանիշից (մոտ 185 հազար):

Իրանցի զբոսաշրջիկներից շատերը կանգառ են ունենում Մեղրի կամ Ագարակ քաղաքներում, օգտվում ռեստորաններից, սրճարաններից, խանութներից: Պարսկերեն ցուցանակների հաճախ կարելի է հանդիպել, սպասարկման ոլորտի աշխատակիցներից շատերն էլ խոսակցական պարսկերենով ազատ շփվում են իրանցիների հետ: Հայ-իրանական պետական սահմանի մոտ լինելը, վիզային ռեժիմի ազատականացումը, հաճախակի այցելությունները մեծացրել են հետաքրքրությունը պարսկերեն լեզվի նկատմամբ:

30-ամյա մեղրեցի, մասնագիտությամբ պատմաբան Լևոն Միրզոյանը նշում է, որ պարսկերեն լեզուն աստիճանաբար պահանջված է դառնում համայնքում: Ինքը՝ Լևոնը, պարսկերեն սկսել է սովորել համալսարանում ուսանելու տարիներին, սակայն ավելի ուշ՝ մասնագիտացված դասընթացների միջոցով կատարելագործում էր պարսկերենի իր իմացությունը:

Նա նշում է, որ վիզային ռեժիմի ազատականացումը կրկնակի նոր լիցք հաղորդեց հայ-իրանական հարաբերություններին, երկու կողմից էլ նկատվեցին մարդկանց նոր հոսքեր:

«Նման հանգամանքներում լեզվի իմացությունը դարձավ անհրաժեշտություն համայնքի բնակիչների համար: Իհարկե, համայնքում լեզվին տիրապետողներ կան, ովքեր սովորել են շփման միջոցով վերջին 20 տարիներին, բայց գրագետ պարսկերեն իմանալու բացը համայնքում ամեն դեպքում դեռ կար»,- ասում է Լևոնը:

Հայաստանի ամենահեռավոր քաղաքը փորձում է ժամանակին համահունչ առաջ շարժվել՝ տեղի ունեցող փոփոխություններն օգտագործելով ի նպաստ համայնքի զարգացման: