Աշտարակ քաղաքի չերևացող կողմերը

Աշտարակն այսօր հնի ու նորի միաձուլում է հիշեցնում: Աշտարակում հինն ու նորը ոչ թե հակասություն են առաջացնում, այլ կարողանում են ուշադրություն գրավել։ Քաղաքում կան թաղամասեր, որտեղ գերակշռում են ժողովրդական ճարտարապետության հին ոճով կառուցված տները։ Դրանց բակերում կամ հենց դարպասների առջև՝ ճանապարհի կողմից փոքրիկ ծաղկանոցներ են։ Աշտարակում ինչպես հին ու նոր ճարտարապետությունն է միաձուլվում, այնպես էլ թարմ ծաղիկների ու չորացած տերևների հարևանությունն է արտացոլում քաղաքի պատմությունն ու անցած ճանապարհը։

Քաղաքի ստեղծման և այնտեղ գտնվող գրեթե բոլոր կարևոր հուշարձանների ու կառույցների մասին պատմություններն ուսումնասիրել է Աշտարակի բնակիչ, «Աշտարակ իմ հին ու նոր» մշակութային ասոցիացիայի նախագահ Ժենյա Մկրտչյանը։ Նա նաև զբաղվում է ֆեյսբուքյան հարթակում Աշտարակի պատմության մասին արխիվային նյութերը տարածելով։

Ներկայացնում ենք գլխավոր վայրերը որոնք պետք է տեսնել քաղաք այցելելու ժամանակ։

Քասախի գեղատեսիլ կիրճի ֆոնին կանգնած է «Հայկական ավիաուղիների» «Յակ-40» EK-88256 ինքնաթիռը։ Այն շահագործման է հանձնվել 1977թվականին, նույն թվականին էլ հանվել է շահագործումից: Ըստ ավիացիոն տեղեկատուների՝ ինքնաթիռը շահագործումից հանվել է մինչև 1997 թ., ինչից հետո որոշ ժամանակ կայանված է եղել «Զվարթնոցում», ապա 2000-ականների սկզբին տեղափոխվել է այնտեղ, որտեղ այժմ գտնվում է: Թեպետ ինքնաթիռն արդեն շատ անմխիթար վիճակում է, բայց դրա և Քասախի ֆոնին հիանալի լուսանկարներ են ստացվում։

Համաձայն ավանդազրույցի` հին Աշտարակում երեք գեղեցկուհի քույրեր են ապրել, որոնք մի անգամ տեսել են երիտասարդ Սարգսին, ու, իրարից անտեղյակ` սիրահարվել նույն տղային: Մի օր քույրերից երկուսը սրտները բացում են միմյանց առջև: Վշտացած քույրերը լաց են լինում, հետո նրանցից մեկը ծիրանագույն է հագնում, մեկը՝ սպիտակ, և գնում են դեպի ձորը: Ձորագլխի տարբեր ժայռերին կանգնած` նրանք նայում են Աքլորաքարի մոտ գտնվող Սարգսին: Հետո նետվում են ցած, ջախջախվում ժայռերի մեջ: Ամեն մեկն առանձին մտածում է, թե գոնե մյուս քույրը կհասնի երազանքին: Սարգսին սիրահարված երրորդ քույրը լուրն իմանում է ձորի ճանապարհին: Այդ օրը կարմիր զգեստ հագած աղջիկը նույն պահին մահանում է վշտից: Քույրերի մահվանից հետո մի գիշերում հրաշքով հայտնվում են Ծիրանավոր, Սպիտակավոր և Կարմրավոր եկեղեցիները: Սարգիսն Աստծո կամքով իմանում է այս ամենը և երբեք չամուսնանալու ուխտ է անում: Քասախի հին կամրջից վերև, բարձր ժայռի վրա, նա փոքրիկ տնակ է կառուցում և ապրում ճգնակյացի կյանքով: Մահվանից նրան թաղում են ժայռի մոտ, իսկ տնակը դառնում է սրբատեղի:

Քասախի կիրճի մոտայքում գտնվում է Հին կամուրջը՝ Հայաստանի մեծ կամուրջներից մեկը: Ընդհանուր երկարությունը 76,20 մետր է։

Համաձայն պատմիչ Առաքել Դավրիժեցու (XVII դ․ )` 1664 թ.-ին կամուրջը կառուցել է Մոծակենց մահտեսի խոջա Գրիգորը: Նրա մասին արձանագրություն է փորագրվել կամրջի միջին և մեծ կամարների միջև, ճակատային պատին (այժմ՝ սվաղված է):

Վերջին անգամ կամուրջը նորոգվել է 2004 թ.:

Կամուրջն անցնելիս կարող եք ավելի մոտիկից տեսնել Քասախը:

Ըստ ավանդազրույցի Աշտարակի կամուրջը կառուցվել է շատ դժվարությամբ, անգամ՝ մարդկային զոհերի գնով:

Ասում են՝ Աշտարակի հին կամուրջի հիմքը դնելիս, գետը տարել է քարերը: Ինչքան փորձել են նորից սկսել, գետը դարձյալ քանդել է ամեն ինչ: Գյուղի ծերերը խորհուրդ են տվել կամուրջի վարպետներին ու բանվորներին նոր հիմքը դնելիս պատաշարի մեջ ողջ-ողջ թաղել մի աղջկա: Բանվորները, գյուղում հարց ու փորձ անելով, գտնում են մի որբ աղջկա, կաշառում են նրա խորթ մորը և զմռսում են նոր հիմքի մեջ: Աղջիկը հլու-հնազանդ ենթարկվում է, բայց երբ պատը հասնում է նրա ծնկներին, աղիողորմ ձայնով ասում է.

«Շարեցին, մերի՛կ ջան, շարեցին.

Մինչև ծնկներս …»:

Երբ պատը հասնում է նրա կրծքին, աղջիկն ասում է.

«Շարեցին, մերի՛կ ջան, շարեցին. Մինչև դոշս քարեցին …»:

Շարվող պատի միջից որբուհին վերջին անգամ սրտակեղեք ողբում է.

«Շարեցին, մերի՛կ ջան, շարեցին. մինչև բուկս քարեցին …»…

Մարդկային զոհաբերությունն էր պատճառը, թե նոր հիմքի ամրությունը, այդուհանդերձ Աշտարակի կամուրջը մինչև օրս կանգուն է: Ավանդազրույցն էլ չի մոռացրել դատապարտված որբ աղջկան:

Հին կամրջի անմիջապես հարևանությամբ գտնվում է Քարե բաղնիքը։ Այն մոտ է նաև եկեղեցիներին. այս կետից միաժամանակ կարելի է հիանալ բոլոր տեսարաններով և հուշարձաններով։ Աշտարակի հին բաղնիքը կամ «աղքատների բաղնիքը» կառուցվել է 1900թվականին։ Թերևս քաղաքի առաջին քարաշեն բաղնիքն է եղել, դրա համար էլ Քարե բաղնիք է կոչվել։ Շենքը միհարկանի է, մուտքի դռան վերևում ավելի ուշ քանդակվել է խորհրդային հնգաթև աստղը` մեջտեղում մուրճ և մանգաղ։

Ստեղծվել է 1948 թվականին, Աշտարակում, հայտնի հայ գրող Պերճ Պռոշյանի հայրական տունն է։ Թանգարանի ճարտարապետը Լենա Թորգոմյանն է։

Լուսանկարիչ Դավիթ Վարդազարյանը նշում է, որ Պռոշյանների հետ կապ ունեցող միակ բնօրինակ հատվածը թոնրատունն է։

Թանգարանը բաց է՝ երեքշաբթիից ուրբաթ` ժամը 10:00-17:30
Շաբաթ` 12:00-19:30
Կիրակի` 11:00-16:00

ՖՀԻ-ի (Ֆիզիկայի գիտահետազոտական ինստիտուտ) ավանը հիմնադրվել է 1968 թվականին։ Ավանի կազմում էին ոչ միայն ՖՀԻ-ի գիտական շենքերը, այլև երկհարկանի բնակելի տները, որտեղ ապրում էին ֆիզիկոսներն ու նրանց ընտանիքները: Գիտավանը, կարելի է ասել, Աշտարակ քաղաքի մի առանձին թաղամաս է: Այն ունեցել է իր մանկապարտեզը, զբոսայգին, թենիսի խաղահրապարակը, լողավազանը:

Այսօր 100 հա տարածքից միայն կեսը՝ 50 հա-ն է պատկանում ինստիտուտին. անկախությունից հետո մի հատված հանձնվել է Աշտարակ քաղաքին, մի մասն էլ զորամաս էր դարձել: Տները սեփականաշնորհվել են:

Գիտավանում ինստիտուտն ունի 12 լաբորատորիա, 1 արհեստանոց:

Ժամանակին գիտավանի տարածքը քարքարոտ, անմշակ հող է եղել, բայց 1960-ականներին կազմակերպված շաբաթօրյակների ժամանակ ինստիտուտի աշխատակիցները դեկորատիվ և պտղատու ծառեր են տնկել՝ ծիրանենիներ, դեղձենիներ, խնձորենիներ:

Քաղաքի ծայրամասում գտնվող ինստիտուտը կարելի է ճանաչել հեռվից՝ շնորհիվ 3 ռադիոաստղադիտակների: Բավականին հին սարքավորումները չեն աշխատում, դրանք նորոգելու և գործի գցելու համար մեծ ֆինանսական ծախսեր են պետք:

Քչերը գիտես, որ դեռևս 1953 թվականից Աշտարակի մշակույթի պալատում գործում էր դրամատիկական թատրոն։ Տարիների ընդմիջումից հետո թատրոնը վերաբացվել է 2023-ի նոյեմբերին, նույն վայրում։ Թատրոնը վերաբացվել է «Բովանդակություն» ներկայացումով՝ ըստ Եղիշե Չարենցի «Ամբոխները խելագարված» պոեմի և բանաստեղծի այլ ստեղծագործությունների։

Աշտարակի թատրոնի տոմսերը վաճառվում են նաև tomsarkgh.am կայքում։